Arthur de Gobineau (1816-1882)

Ο Αρτύρ ντε Γκομπινώ (Arthur de Gobineau, 1816-82) ήταν Γάλλος αριστοκράτης, διπλωμάτης και συγγραφέας. Διετύπωσε την άποψη ότι η φυλή είναι αυτή που δημιουργεί τον πολιτισμό. Ο ντε Γκομπινώ θεωρείται επίσης, ο πατέρας της άποψης περί ανωτερότητας της Αρείας φυλής, την οποία εκφράζει στο βιβλίο του “An Essay on the Inequality of the Human Races” («Δοκίμιο περί της Ανισότητος των Ανθρωπίνων Φυλών», 1853–1855). Ο Χίτλερ και οι ναζί δανείστηκαν πολλά από την ιδεολογία του Γκομπινώ, αν και ο ίδιος δεν ήταν αντισημίτης, θα μπορούσε μάλιστα να χαρακτηριστεί το ακριβώς αντίθετο, καθώς εκφράστηκε θετικά για τους Εβραίους.

Ο κόμης ντε Γκομπινώ αποτελεί μέχρι σήμερα μια από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες. Θεωρητικός της "φυλετικής ανωτερότητας" της Άριας φυλής δεν δίστασε να παντρευτεί μια μιγάδα. Παιδί μιας ταραγμένης εποχής που ηχούσαν ακόμα οι απόηχοι της Γαλλικής Επανάστασης εξύμνησε τον εθνικό απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων του 1821 ενώ λίγα χρόνια αργότερα σε πείσμα μιας εποχής και μιας κοινωνίας που λάτρευε οτιδήποτε αρχαιοελληνικό κατηγόρησε την αρχαία Ελλάδα για "την καταστροφή του περσικού πολιτισμού". Μέσα του αντιμάχονταν δύο δυνάμεις, η πρόοδος και η παράδοση, και καθώς εξυμνούσε οτιδήποτε έκανε "το άτομο να στραφεί προς την τελειοποίηση", ξυπνούσε μέσα του το αριστοκρατικό παρελθόν κάνοντας τον να ταυτίζεται με τις απόλυτες μοναρχίες της ανατολής.

Ο Ιωσήφ Αρθούρος, κόμης ντε Γκομπινώ (1816-1882), γεννήθηκε στην πόλη Βίλ ντ' Αβραί, (Ville d’ Avray) κοντά στο Παρίσι από μια αριστοκρατική οικογένεια που παρέμεινε πιστή στον θεσμό της μοναρχίας, γεγονός που επηρέασε καταλυτικά και την δική του πορεία.

Πολύ νωρίς οι γονείς του τον έστειλαν στην Ελβετία όπου συνέχισε τις σπουδές του επιδεικνύοντας ιδιαίτερη ικανότητα στην εκμάθηση ξένων γλωσσών καθώς και ένα σπάνιο πάθος για την Ιστορία, και δεν αρκέσθηκε μόνο στα γερμανικά και τα λατινικά, αλλά άρχισε να μελετά σανσκριτικά ελπίζοντας ότι θα κατάφερνε να βρει την κοινή κοιτίδα όλων των ευρωπαϊκών γλωσσών και διαλέκτων. Ωστόσο, η επανάσταση του 1830 που εκθρόνισε τον βασιλιά Κάρολο Γ΄ στερώντας τους οικονομικούς πόρους της οικογένειάς του τον ανάγκασε να επιστρέψει πίσω στη Γαλλία και να ολοκληρώσει δυσκολίες τις σπουδές του στο Παρίσι χρηματοδοτούμενος από κάποιον θείο του. Περατώνοντας τις σπουδές του κατάφερε να εισαχθεί στο διπλωματικό σώμα της πατρίδας του και να υπηρετήσει ως πρέσβης σε διάφορα μέρη του κόσμου. Από το 1848 έως και το 1877 κατείχε διπλωματικές θέσεις στο Ιράν, την Γερμανία, την Ελλάδα, την Βραζιλία και τη Σουηδία.

Ανακαλύπτοντας την Φυλετική Θεωρία

Εκτός όμως από την διπλωματική του ιδιότητα ο κόμης είχε και σπουδαίο συγγραφικό ταλέντο. Με την πάροδο των ετών αναδείχθηκε σε πολυγραφότατο και χαλκέντερο συγγραφέα και τα γραπτά του σε πολλά σημεία τους μπορούν να χαρακτηρισθούν προφητικά, αφού ο ίδιος ήταν οξύνους και αρκετά καλός γνώστης της Ιστορίας ώστε να μπορεί μελετώντας τα προηγηθέντα να "προβλέπει" τα όσα θα ακολουθούσαν. Έγραψε μυθιστορήματα, θεολογικά, φιλοσοφικά και ιστορικά έργα, τα οποία διακρίνονται για την πρωτότυπη σκέψη. Η πιο διάσημη εργασία του είναι το "Δοκίμιο περί της ανισότητας των ανθρωπίνων φυλών" (Essay on the Inequality of Human Races- γαλλικά: Essai sur l'inégalité des races humaines) (1853-1855), στο οποίο αποδεικνύει ότι η Άρια, ή αλλιώς η Λευκή φυλή είναι φυλετικά ανώτερη από όλες τις άλλες φυλές. Αυτή η θεωρία του περί φυλετικής ανωτερότητας αργότερα επηρέασε τον Richard Wagner καθώς και τον πνευματικό του γιο Houston Stewart Chamberlain, και αργότερα υιοθετήθηκε από τον Αδόλφο Χίτλερ.

Εδώ όμως επιβάλλεται να σημειώσουμε μερικά αρκετά σημαντικά στοιχεία που διαφοροποιούν τη θεωρία της φυλετικής ανωτερότητας που διατύπωσε ο κόμης ντε Γκομπινώ από εκείνες των "πνευματικών του απογόνων". Βάση της θεωρίας του Γάλλου διπλωμάτη το ανθρώπινο είδος διαιρείται σε φυλές που κατατάσσονται σε μια ανιούσα κλίμακα ιεραρχούμενες με το χρώμα τους. Στο τετράτομο έργο του που προαναφέραμε και το οποίο συνέγραψε μεταξύ των ετών 1853 και 1855 ο κόμης κάνει τη βασική διάκριση των ανθρώπων σε τρεις φυλές, τη λευκή, την κίτρινη και τη μαύρη, θεωρώντας την πρώτη ως την ανώτερη. Τη λευκή φυλή την υποδιαιρεί σε δύο βασικούς κλάδους, τους Αρίους και τους Σημίτες εκ των οποίων θεωρεί και πάλι τον πρώτο ανώτερο. Δεν απαξιώνει φυσικά και τις δύο άλλες φυλές αφού πιστεύει ότι κι αυτές έχουν μερίδιο προσφοράς στην ιστορία και τον πολιτισμό της ανθρωπότητας, -η κίτρινη φυλή, πάντα κατά τον Γκομπινώ, ανέδειξε το πρακτικό πνεύμα ενώ η μαύρη την τέχνη. Και τα δύο αυτά στοιχεία όμως βρήκαν την "τελειοποίηση" και γνώρισαν τον ύψιστο βαθμό ανάπτυξής τους μόνο από εκπροσώπους της λευκής φυλής.

Ωστόσο ο ίδιος θεωρούσε πως δεν υπάρχει πλέον "καθαρή φυλή" αφού μέσα στην πάροδο των αιώνων οι άνθρωποι αναμίχθηκαν με επιγαμίες και έτσι αφ' ενός προήχθη ο πολιτισμός, αφ' ετέρου όμως το τίμημα ήταν να χαθεί η λεγόμενη "φυλετική καθαρότητα" με αποτέλεσμα το ανθρώπινο είδος να μην είναι πια το ίδιο όπως όταν ξεκίνησε τη ζωή του πάνω στη γη. Οι φυλές λοιπόν σύμφωνα με τον Γάλλο κόμη "εκφυλίσθηκαν" και με αυτά τα δεδομένα η μόνη προοπτική για το μέλλον του ανθρώπου που διαφαίνεται από το έργο του πρέπει να είναι η πρόοδος του ατόμου και όχι μιας συγκεκριμένης φυλής. Το άτομο θα συνεχίσει να εξελίσσεται μέχρι να φτάσει στην τελείωση του.

Στον Τόμος Ι, κεφάλαιο 11, "Les différences ethniques sont permanentes" (Οι εθνοτικές διαφορές είναι μόνιμες"), ο Gobineau γράφει ότι "Αδάμ είναι ο δημιουργός του λευκού μας είδους" ("Adam soit l'auteur de notre espèce blanche") και τα πλάσματα που δεν αποτελούν μέρος της λευκής φυλής δεν είναι μέρος αυτού του είδους. Με αυτό ο Gobineau αναφέρεται στην διαίρεση του ανθρώπινου είδους σε τρεις κύριες φυλές: λευκή, μαύρη και κίτρινη. Η βιβλική διαίρεση σε Χαμίτες, Σημίτες, και Ιαφεθίτες είναι για τον Gobineau μια διαίρεση στο εσωτερικό της λευκής φυλής. Σε γενικές γραμμές, ο Gobineau θεωρεί ότι η Αγία Γραφή είναι αξιόπιστη πηγή πραγματική ιστορία, και ο ίδιος δεν ήταν υποστηρικτής της ιδέας της πολυγένεσης (polygenesis - η θεωρία ότι οι ανθρώπινες φυλές είναι διαφόρων προελεύσεων).

Από αυτό το συμπέρασμα του επηρεάσθηκε άμεσα ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος Νίτσε και δημιούργησε τη θεωρία του περί "υπερανθρώπου" ο οποίος "αποτελεί όχι μόνο το μέλλον αλλά και τον σκοπό ύπαρξης του ανθρώπου και ο οποίος θα διαφέρει από το σημερινό άνθρωπο όσο εκείνος από τον πίθηκο" όπως λέει στο μνημειώδες έργο του "Τάδε έφη Ζαρατούστρα". Η συνέχεια είναι πλέον γνωστή, από τον Νίτσε επηρεάσθηκαν οι Εθνικοσοσιαλιστές της Γερμανίας οι οποίοι με τη σειρά τους διατύπωσαν τη θεωρία όχι μόνο περί ανωτερότητας της Αρίας φυλής αλλά και περί φυλετικής καθαρότητας και παρότι η θεωρία τους αυτή αφίστατο πάρα πολύ από το συμπέρασμα του κόμη ντε Γκομπινώ, ο οποίος όπως είδαμε, κατέληγε στο ότι το "τίμημα της εξέλιξης του πολιτισμού ήταν να χαθεί η φυλετική καθαρότητα".

Από την φυλετική θεωρία που πρωτοαναπτύχθηκε στη Γερμανία στα μέσα του 19ου αιώνα και σύμφωνα με την οποία οι καλούμενοι Αρίοι (που στα σανσκριτικά σημαίνει "ευγενείς") είναι φυσικά και ψυχολογικά ανώτεροι από εκείνους που χαρακτηρίζονται Σημίτες δικαιολογήθηκε η αντισημιτισμός και οι κοινωνικοί και θρησκευτικοί διωγμοί των εβραίων που έγιναν μέσα στην ιστορία. Αν και όλα αυτά αποτελούσαν διαστρέβλωση των θεωριών του Γάλλου κοινωνιολόγου και διπλωμάτη ωστόσο ο κόμης θεωρήθηκε ως "ο ιδεολογικός πρόγονος των Εθνικοσοσιαλιστών" με αποτέλεσμα μετά την ήττα του Άξονα να απαξιωθεί και να περάσει στη λήθη και αυτός και το έργο του μιας και είχαν ταυτιστεί με τους Εθνικοσοσιαλιστές. Ακόμα περισσότερο θεωρήθηκε ότι το συγκεκριμένο έργο του βρίσκεται στη βάση του αντισημιτισμού και ότι αργότερα αποτέλεσε τη φιλοσοφική δικαιολόγηση του φυλετισμού ως θεωρία.

Άλλο σημαντικό έργο του ντε Γκομπινώ είναι "Η Αναγέννηση" (The Renaissance) (1877) το οποίο αποτελεί μια μελέτη των ψυχολογικών αιτίων που προκάλεσαν την Ιταλική Αναγέννηση και όπου εξαίρεται ο ρόλος των Ελλήνων διανοουμένων που κατέφυγαν στη Δύση προκαλώντας αυτό το φαινόμενο. Έργο επίσης έγραψε για τον Ιωάννη Καποδίστρια, (Capodistrias, 1841) τον οποίον τον συγκαταλέγει στους τρεις μεγαλύτερους διπλωμάτες της εποχής μαζί με τον Μέττερνιχ και τον Ταλλεϋράνδο.

Απόσπασμα άρθρου από τον Κωνσταντίνο Τσοπάνη για το περιοδικό “PATRIA”, τεύχος 7 (Δεκέμβριος 2007)

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ