Οι “holly rollers” και η γέννηση της ροκ

Το rock'n'roll προήλθε από την συγχώνευση πολλών ειδών μουσικής, με μακράν πιο σημαντικό αυτό της gospel μουσικής. Μια μουσική που αναπτύχθηκε αρχικά από τους σκλάβους που δούλευαν στις βαμβακοφυτείες του Νότου. Κουβαλώντας την μουσική κληρονομιά της Αφρικής και επενδύοντάς την με στίχους από την Βίβλο (αφού είχαν ασπαστεί τον Χριστιανισμό), μπορούσαν να τραγουδήσουν με ασφάλεια μέσα στις εκκλησίες τους τα "δικά τους" τραγούδια. Μία από τις κύριες διαφορές άλλωστε, μεταξύ της αφρικάνικης και της ευρωπαϊκής μουσικής, ήταν ότι για τους Αφρικάνους δεν υπήρχε καμία «κοσμική» μουσική.

Καμιά ιστορία στην Αμερική δεν μιλάει για το πνεύμα της «εξέγερσης» και την σύγκρουση «ιερού»-«κοσμικού» περισσότερο από την αληθινή ιστορία της ροκ μουσικής. Μπορεί σήμερα η rock είναι πανταχού παρούσα, αλλά λίγοι γνωρίζουν ότι οι απαρχές της ροκ σχετίζονται με τους λεγόμενους “holy rollers” της Εκκλησίας της Πεντηκοστής. Αυτή η σύνδεση πεντηκοστιανής εκκλησίας-ροκ, στην πραγματικότητα, είναι το κλειδί για την κατανόηση του τι κάνει το rock 'n' roll να είναι αυτό που είναι.

Στην λίστα με τους πρωτοπόρους της rock 'n' roll τα παραδείγματα είναι πολλά: Elvis Presley, Jerry Lee Lewis, Little Richard. Το ταλέντο και η τολμηρή σεξουαλικότητα του Presley, ήταν αρκετή για να προκαλέσει το παγκόσμιο rock 'n' roll φαινόμενο. Ο Lewis έλαβε το παρατσούκλι "The Killer", προφανώς για τις άγριες ​​ζωντανές εμφανίσεις του, με έναν φρενήρη Lewis να χτυπάει το πιάνο του, να κλωτσάει την καρέκλα του και να παίζει πιάνο με τα πόδια του. Ο Richard έφερε την πνευματική έκσταση της μαύρης εκκλησίας στο κοσμικό κοινό, εξαπολύοντας τις πιο μουσικές κραυγές και τσιρίδες που ακούστηκαν ποτέ. Εκτός του ότι είναι τρεις από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες της ροκ, έχουν και ένα άλλο κοινό. Όλοι τους μεγάλωσαν και διαμόρφωσαν την μουσική τους ζωή σε πεντηκοστιανές εκκλησίες του Νότου.

Στους Πεντηκοστιανούς υποτιμητικά κόλλησαν το παρατσούκλι “holy rollers” («ιεροί κυλιόμενοι»)*, λόγω του ότι οι πιστοί βίωναν αυτό που αποκάλεσαν “slain in the Spirit” (κάτι σαν "σφαγμένοι από το Πνεύμα"), όπου κυριολεκτικά έπεφταν κάτω στο πάτωμα, σφάδαζαν και κυλιόντουσαν στους διαδρόμους της εκκλησίας τους και ήταν περαιτέρω γνωστοί για την «γλωσσολαλιά» και την άγρια και συναισθηματική μουσική που έπαιζαν στις εκκλησίες τους. Στην πραγματικότητα, ο σύγχρονος Πεντηκοστιανισμός, ο οποίος ξεκίνησε το 1905 στο Λος Άντζελες και είναι συνυφασμένος με την «φυλετική ενσωμάτωση», (μέχρι τότε οι εκκλησίες ήταν φυλετικά διαχωρισμένες) πολλά χρόνια πριν την ευρύτερη κοινωνική αποδοχή της, έγινε γνωστός για τους ιεροκήρυκες που μιλούσαν με έναν τρόπο που φαινόταν αλλόκοτος στους άλλους και τα άγρια ​​συγκινησιακά κηρύγματά τους που συνοδεύονταν από μια εξίσου ξέφρενη μουσική. Όσοι ήταν έξω από αυτό το κλίμα, πραγματικά πίστευαν ότι οι άνθρωποι αυτοί ήταν τρελοί.

Ένας καλλιτέχνης που είναι πλέον πιθανόν πιο υπεύθυνος για τη σύνδεση του πνεύματος “reeling and rocking” της πεντηκοστιανής εκκλησίας με το rock 'n' roll, είναι η Sister Rosetta Tharpe. Η Tharpe παραμένει ως επί το πλείστον άγνωστη, αλλά υπήρξε δημοφιλές αστέρι της gospel/R&B μουσικής πίσω στην δεκαετία του ‘40. Τα βίντεο με την Tharpe από εκείνη την εποχή είναι απίστευτα. Σε μία παράσταση του gospel τραγουδιού “Up Above My Head” (τραγούδι που το είπε και ο Έλβις το 1968 στο διάσημο show του NBC), βλέπουμε μια 47χρονη μαύρη γυναίκα να παίζει ηλεκτρική κιθάρα. Η Tharpe μοιάζει με μια νέα θρησκευόμενη γιαγιά με το συντηρητικό, μέχρι τον αστράγαλο, φόρεμά της. Το ασπρόμαυρο βίντεο μοιάζει σαν να γυρίζεται σε κάποια εκκλησία, κατά πάσα πιθανότητα στο Νότο, με μια χορωδία πενήντα αφροαμερικάνων με λευκές στολές που χτυπάνε ρυθμικά παλαμάκια. Αλλά η Tharpe δεν τραγουδά gospel, ροκάρει gospel. Όταν αρχίζει να παίζει σόλο την κιθάρα της, ξέρεις ότι ακούς καθαρό ροκ. Η Tharpe, μάλιστα κάποια στιγμή κάνει με το χέρι της την κίνηση για την οποία θα μείνει αργότερα γνωστός ο Pete Townshend, ο κιθαρίστας των The Who..

   “Up above my head,

    There is music in the air,

    And I really do believe,

    I really do believe there is a joy somewhere...”

Η Tharpe γνώρισε μεγάλη εμπορική επιτυχία στη δεκαετία του '40, αλλά όταν ήρθε η επανάσταση της ροκ, ήταν ήδη μεγάλη. Οι οπαδοί της ροκ ήταν έφηβοι και έψαχναν συνομήλικους τους, όχι μια 47χρονη με ισχυρούς δεσμούς με την εκκλησία. Έτσι, το όνομα και η μουσική της Tharpe ξεθώριασαν. Όταν πέθανε στη Φιλαδέλφεια το 1973, ο σύζυγός της δεν είχε να πληρώσει για επιτύμβια στήλη, κι έτσι ο τάφος της παρέμεινε χωρίς διακριτικά μέχρι το 2008, που εκδόθηκε η βιογραφία της.

Η Tharpe ήταν αγαπημένη τραγουδίστρια του Λιτλ Ρίτσαρντ, όσο και του Johnny Cash. Ο Richard θυμάται όταν ήταν παιδί, που βρέθηκε μαζί της πριν από μια παράσταση και όταν αργότερα η Tharpe τον έφερε στην σκηνή για να τραγουδήσει μαζί της, μια ημέρα που θεωρεί καθοριστική για την ζωή του.

Σημείωση: Ο Λιτλ Ρίτσαρντ (Richard Wayne Penniman) γεννήθηκε σε αυστηρή θρησκευόμενη οικογένεια που εκκλησιαζόταν σε εκκλησία Πεντηκοστιανών. Δύο από τους θείους του και ένας από τους παππούδες του ήταν ιεροκήρυκες. Πάντως ο πατέρας του πωλούσε παράνομο ουίσκι. Σε ηλικία 13 ετών, ο πατέρας του τον έδιωξε από το σπίτι γιατί είχε «κοριτσίστικη συμπεριφορά». Αφότου έγινε φίρμα στο χώρο της Rock ‘n’ Roll  (“Tutti Frutti”, “Rip It Up”, “Lucille” κλπ) ξαφνικά, τον Οκτώβριο του 1957 πήρε την απόφαση να αποσυρθεί από τον χώρο, ενώ ήταν σε περιοδεία στην Αυστραλία με τους Eddie Cochran και Gene Vincent. Δήλωσε ότι είχε δει ένα τρομερό αποκαλυπτικό όνειρο, στο οποίο είδε τον εαυτό του να καταδικάζεται στην κόλαση. Λίγες μέρες αργότερα, ενώ πετούσε τη νύχτα με αεροπλάνο, πάνω από την Αυστραλία, ο Richard πανικοβλήθηκε όταν είδε τους κινητήρες του αεροπλάνου να έχουν υπερθερμανθεί και να πετάνε σπίθες. Πιστεύοντας ότι το αεροπλάνο ήταν στα πρόθυρα της πυρκαγιάς και της πτώσης από τον ουρανό, προσευχήθηκε στο Θεό, και υποσχέθηκε ότι εάν γλίτωνε, θα διόρθωνε τους κακούς του τρόπους. Όταν το αεροπλάνο τελικά, προσγειώθηκε με ασφάλεια, με μια χαρακτηριστική του κίνηση, έριξε ένα πολύτιμο δαχτυλίδι του στη θάλασσα, για να αποδείξει την δέσμευσή του ότι θα ακολουθούσε πλέον τον δρόμο του Θεού. Ο δρόμος του Θεού τελικά δεν κράτησε πολύ και μετά την επιστροφή του στον χώρο της ροκ (δεκαετία ‘60) μπλέχτηκε με βαριά ναρκωτικά και κινδύνεψε να δολοφονηθεί από έναν ναρκομανή φίλο του (δεκαετία ‘70), οπότε και επέστρεψε στα εκκλησιαστικά του το 1976, κυκλοφορώντας θρησκευτικούς δίσκους και κηρύττοντας ως ευαγγελιστής (φώτο πάνω).

Μεταξύ των οπαδών της Tharpe ήταν ο γνωστός dj του Memphis, Dewey Phillips, ο ιδρυτής της Sun Records, Sam Phillips (συνωνυμία), μαζί με τα αστέρια του rockabilly, Presley, Lewis και Carl Perkins. Το τραγούδι της “Strange Things (Are Happening Every Day)”, ήταν το τραγούδι με το οποίο ο Perkins έμαθε κιθάρα και ήταν το αγαπημένο τραγούδι του πατέρα του. «Αυτό ήταν rockabilly», είχε πει ο Perkins για το “Strange Things”.

Ο Lewis είχε τραγουδήσει ένα τραγούδι της Tharpe ως μέρος της πρώτης ακρόασής του για τον Sam Phillips. Όταν ο Lewis είδε την Tharpe να παίζει ζωντανά το 1957 είπε, «φίλε, υπάρχει μια γυναίκα που μπορεί να τραγουδήσει rock 'n' roll. Εννοώ τραγουδά θρησκευτική μουσική, αλλά τραγουδά rock ‘n’ roll. Κουνιέται.. πηδάει. Χτυπάει την κιθάρα, παίζει κιθάρα και τραγουδά. Και είπα, “whoooo”».

Οι πρώτες μουσικές εμπνεύσεις του Presley ήρθαν όταν μικρός παρακολουθούσε την λειτουργία σε μία πεντηκοστιανή εκκλησία που πήγαινε με την μητέρα του, την Σύναξη του Θεού (Assembly of God), στο Tupelo του Μισισιπή (φώτο κάτω). Ο Presley θυμάται ότι οι πιο ‘συντηρητικοί’ τραγουδιστές δεν ήταν πολύ δημοφιλείς. «Τους άρεσαν εκείνοι που πηδούσαν στο πιάνο, και κουνιόντουσαν με κάθε τρόπο. Υποθέτω ότι έμαθα από αυτούς τους τραγουδιστές», είπε.

Πολλές mainstream προτεσταντικές εκκλησίες απαγορεύουν το χορό και αποφεύγουν κάθε μουσική που ξεσηκώνει τους ακροατές και τους κάνει να χάνουν τον έλεγχο του σώματός τους. Για τον πεντηκοστιανισμό, από την άλλη πλευρά, αυτή η μουσική «βοηθάει» να αφεθούν ελεύθεροι να «αισθανθούν το Άγιο Πνεύμα». Οι πεντηκοστιανές συνάξεις αναπτύχθηκαν κυρίως στις φτωχές περιφέρειες του Νότου – και για αυτό ο Πεντηκοστιανισμός έμεινε γνωστός (υποτιμητικά) ως μια «hillbilly θρησκεία», αν και μετά επεκτάθηκε πολύ πιο πέρα ​​από το «βαθύ Νότο» και σήμερα έχει τεράστιο αριθμό οπαδών παγκοσμίως.

Εκείνα τα χρόνια η ροκ δέχτηκε σκληρή κριτική και απορρίφθηκε ως «πρωτόγονη» και «μουσική της ζούγκλας» (“jungle” music, μομφή και κατά της επιρροής των μαύρων σε αυτήν), ακόμα και ως «μουσική του σατανά», που σκοπό είχε τον εκχυδαϊσμό και την διαφθορά της αμερικάνικης κοινωνίας. Δες σχετικό βίντεο (από πρώην ροκενρολά που λέει ότι όλοι παθιάζονται με τον ρυθμό, "the beat, the beat") :

Στην δεκαετία του '50, πολλοί Αμερικανοί δυσκολεύονταν να αντιμετωπίσουν τα βασικά, πρωτογενή συναισθήματα του φόβου, του άγχους, και της χαράς. Ακριβώς πριν από την έκρηξη του ροκ, ο Πρόεδρος Dwight D. Eisenhower περιέγραφε ακριβώς αυτή την κατάσταση, όταν σημείωνε σε μία ομιλία του το 1954, το «πόσο πολύ η πρόοδος της επιστήμης έχει ξεπεράσει την κοινωνική μας συνείδηση, πόσο περισσότερο έχουμε αναπτυχθεί επιστημονικά από ό, τι είμαστε ικανοί να αντέξουμε συναισθηματικά και πνευματικά». Εν ολίγοις, τα μέσα της δεκαετίας του '50 ο μέσος Αμερικάνος ήταν απίστευτα ανήσυχος και έψαχνε για το νόημα της ζωής, ανεξάρτητα από την υλική ευημερία. Η αποκοπή του από τα αρχέγονα ανθρώπινα συναισθήματα σήμαινε αποσύνδεση από την αίσθηση της χαράς, του αυθορμητισμού και της δημιουργικότητας. Ένιωθε ότι έχανε την ψυχή του!

Η ροκ του πρόσφερε άμεσες απαντήσεις ως αντίδοτο σε μία άκαμπτη και ασφυκτική ζωή που μοναδικό σκοπό είχε το ατελείωτο «κυνήγι της επιτυχίας» και της απόκτησης υλικών αγαθών. Κάποιοι θεωρούν ότι ανάλογο αντίδοτο σε μία τυπική και «στείρα» δυτική θρησκευτική ζωή προσέφερε ο Πεντηκοστιανισμός. Για πολλούς αυτό το «πάντρεμα» ροκ και θρησκείας, ήταν ένα από τα καλύτερα παραδείγματα της ικανότητας της Αμερικής να αντλήσει τόσο από το «ιερό» όσο και από το «κοσμικό».

* Μια πρώτη αναφορά του όρου βρίσκουμε στο τραγούδι του Joe Hill από το 1911, "The Preacher and the Slave", όπου υπάρχει ο στίχος "Holy Rollers and Jumpers come out / And they holler, they jump and they shout".

- Το κείμενο είναι μετάφραση κομματιού ενός μεγαλύτερου άρθρου, από το βιβλίο “The Dawn of Rock: The True Story of Devil’s Music, Holy Rollers, Hillbillies, and American Spirit”, του Jim Cosby.

ΚΟ / Πηγή