“The Way Back” (2010): Το Hollywood ανακάλυψε τα Γκουλάγκ

Κι όμως το Hollywood έκανε ταινία για τα γκουλάγκ. Αν και η ταινία, το “Way Back” του 2010, χαρακτηρίζεται περισσότερο ως «ταινία επιβίωσης», η οποία είναι εμπνευσμένη όμως από αληθινά γεγονότα. Η ταινία, σε σκηνοθεσία του Αυστραλού Peter Weir (Ο Κύκλος των Χαμένων Ποιητών, The Truman Show, Master and Commander), είναι εμπνευσμένη από το βιβλίο “The Long Walk” (1956), που αποτελεί τα απομνημονεύματα του πρώην Πολωνού αιχμαλώτου πολέμου Sławomir Rawicz, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι είχε δραπετεύσει από ένα σοβιετικό Γκούλαγκ και είχε περπατήσει 6.400 χλμ. Το βιβλίο πούλησε πάνω από 500.000 αντίτυπα και θεωρείται ότι ενέπνευσε πολλούς εξερευνητές.

Το “The Way Back” δείχνει μια ομάδα ανθρώπων που κατάφεραν να δραπετεύσουν από ένα σοβιετικό Γκουλάγκ συναντώντας τρομερά εμπόδια στο μακρύ ταξίδι τους προς την ελευθερία. Για να μην χάσουν το ηθικό τους και τον στόχο τους, ο επικεφαλής της ομάδας, Janusz (Jim Sturgess), θυμάται την σύζυγό του που εξανάγκασαν οι σοβιετικοί να τον καταδώσει και να οδηγηθεί στο γκουλάγκ: «Ποτέ δεν θα μπορέσει να συγχωρήσει τον εαυτό της για αυτό που μου έκανε», λέει. "Μόνο εγώ μπορώ να το κάνω, και για αυτό πρέπει να επιστρέψω, πρέπει να επιστρέψω".

Σημαντικοί ηθοποιοί, όπως ο σπουδαίος Ed Harris, ο Colin Farrell (γνωστός από τον ρόλο του ως Μέγας Αλέξανδρος), ο Jim Sturgess, ο Mark Strong, η Saoirse Ronan και άλλοι παίζουν στην ταινία. Η ταινία προτάθηκε για όσκαρ καλύτερου μακιγιάζ.

Δες το trailer :

Πολλά από τις σκηνές της ταινίας στο gulag προέρχονται από το γνωστό βιβλίο του Varlam Shalamov “The Kolyma Tales” ("Ιστορίες από την Κολιμά", έχει εκδοθεί και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ίνδικτος), όπως η σκηνή όπου ένας άνθρωπος σκοτώνεται για το πουλόβερ του.

Είναι γνωστό ότι ελάχιστες είναι οι ταινίες που έχουν ως ευρύτερο θέμα τους τον κομμουνισμό (1917-1991) και ακόμα λιγότερες, όσες γυρίζονται την εποχή του Β΄ παγκοσμίου πολέμου (ή λίγο πριν ή λίγο μετά από αυτόν) και επιλέγουν να μην δείχνουν εγκλήματα και ωμότητες ναζί, αλλά εγκλήματα και ωμότητες κομμουνιστών. Εξαίρεση η γερμανική «Οι Ζωές των Άλλων» του 2006, η πολωνική «Κατύν» του 2007 του σπουδαίου Πολωνού σκηνοθέτη Αντρέι Βάιντα και κάποιες λιγότερο γνωστές.

Η γεννημένη στην Ουάσινγκτον από Εβραίους γονείς που ήρθαν από την Λευκορωσία δημοσιογράφος και ιστορικός Anne Applebaum, συγγραφέας του βραβευμένου βιβλίου “Gulag: A History” (2003), σημείωσε: «Ο Weir μου είπε ότι πολλοί στο Χόλιγουντ έμειναν έκπληκτοι με την ιστορία: Δεν είχαν ακούσει ποτέ για σοβιετικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, μόνο για γερμανικά».

Η πλοκή: Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, μετά την εισβολή των σοβιετικών στην Πολωνία, ένας νεαρός Πολωνός αξιωματικός, ο Janusz Wieszczek (τον υποδύεται ο Άγγλος ηθοποιός Jim Sturgess) «ανακρίνεται» από σοβιετικό αξιωματικό της NKVD σε ένα δωματιάκι που δεσπόζει το πορτραίτο του Στάλιν και «καταδικάζεται» σε 20 χρόνια με βάση την «μαρτυρία» της δύστυχης συζύγου του, η οποία - υπό το κράτος των βασανιστηρίων που έχει υποστεί - τον «καταγγέλλει» ότι δεν αγαπάει το κόμμα και «τον σύντροφο Στάλιν» και ότι είναι «κατάσκοπος ξένων δυνάμεων». Οδηγείται σε ένα γκουλάγκ στην παγωμένη Σιβηρία, όπου γνωρίζεται με κάποιους κρατούμενους με τους οποίους και σχεδιάζει να δραπετεύσει και κάνοντας μια τεράστια πορεία μέσα από την Μογγολία, το Θιβέτ και τα Ιμαλάια να φτάσουν στην Ινδία. 

Στο γκουλάγκ μαθαίνει ότι αποτελεί επίσημα «εχθρό του λαού», ότι κάθε προσπάθεια διαφυγής είναι μάταιη, διότι εκτός της αχανούς παγωμένης Σιβηρίας, οι τυχόν χωρικοί των γύρω περιοχών έχουν λάβει την εντολή να τους παραδίδουν ή να τους σκοτώνουν χάριν αμοιβής, και σύντομα βρίσκεται αντιμέτωπος από την πρώτη στιγμή με την βαρβαρότητα. Στο γκουλάγκ συναντά εκείνους με τους οποίους σχεδιάζει αργότερα μια διαφυγή: τον μίστερ Smith (Ed Harris), έναν απογοητευμένο Φινλανδο-αμερικάνο μηχανικό που είχε μεταναστεύσει στη Μόσχα για να γίνει ο «νέος σοβιετικός άνθρωπος», αλλά αφού του σκότωσαν τον γιο τον έστειλαν στο γκουλάγκ γιατί «ο Στάλιν δεν συμπαθεί τους ξένους», τον Andrei Timofeyevich Khabarov (Mark Strong), έναν Ρώσο ηθοποιό θεάτρου που τον τιμώρησαν γιατί σε ένα θεατρικό έργο υποδυόταν έναν ευγενή και άρα ήθελε να «επαναφέρει την  αριστοκρατία», τον Tomasz (Alexandru Potocean), έναν Πολωνό καλλιτέχνη, τον Voss (Gustaf Skarsgård), έναν Λετονό ιερέα, τον Kazik (Sebastian Urzendowsky), έναν Πολωνό που υποφέρει από τύφλωση νύχτας, τον Ζόραν (Dragoș Bucur), Γιουγκοσλάβο λογιστή και τον Valka (Colin Farrell), έναν “urki”, έναν σκληρό εγκληματία του κοινού ποινικού δικαίου γεμάτο τατουάζ που είναι επικίνδυνο ακόμα και να τον κοιτάζεις.

Τους “urki” επίτηδες οι κομμουνιστές τους αφήνουν ανεξέλεγκτους μέσα στα γκουλάγκ, αφού δεν είναι «εχθροί του λαού» και τους χρησιμοποιούν σαν ανεπίσημους εκτελεστές των «εχθρών του λαού». Έτσι ο Valka κυκλοφορεί στο γκουλάγκ με την χατζάρα του τρομοκρατώντας και σφάζοντας όποιον δεν τον υπακούει. Σκέτο κάθαρμα ο Valka αλλά στο στήθος του έχει κάνει τατουάζ το σφυροδρέπανο και τους Λένιν και Στάλιν... Ο Valka δείχνει να λατρεύει τον Στάλιν και ακόμα και όταν η ομάδα των φυγόδικων φτάνει τελικά στα σύνορα ΕΣΣΔ - Μογγολίας, δεν του κάνει  καρδιά να εγκαταλείψει την αγαπημένη του ΕΣΣΔ και γυρίζει πίσω. Ένας κακούργος σταλινικός που διακατέχεται από «πατριωτικά» αισθήματα; 

Ο Χαμπαρόφ λέει κρυφά στον Janusz ότι σκοπεύει να δραπετεύσει νότια στη Μογγολία, περνώντας από τη λίμνη Βαϊκάλη. Ο Σμιθ προειδοποιεί τον Janusz ότι ο ο Khabarov δεν σκέφτεται σοβαρά να δραπετεύσει, αλλά του αρέσει να συζητάει τα υποτιθέμενα σχέδια διαφυγής με τους νεοφερμένους, για να διατηρήσει το ηθικό του. Κάποια στιγμή ο Janusz καταφέρνει να δραπετεύσει μαζί με τον Smith, τον Valka, τον Voss, τον Tomasz, τον Zoran και τον Kazik (συνολικά 7 άτομα) κατά τη διάρκεια μιας έντονης χιονοθύελλας που καλύπτει τις διαδρομές τους. Στον δρόμο ο Tomasz και ο Kazik πεθαίνουν, συναντούν μια πολωνέζα την οποία παίρνουν μαζί τους και της φέρονται με ευγένεια, αλλά και αυτή πεθαίνει από τις κακουχίες, ενώ όπως είπαμε τους εγκαταλείπει στα σύνορα με την Μογγολία, η οποία συν τοις άλλοις έχει πέσει στα χέρια των κομμουνιστών οι οποίο έχουν ισοπεδώσει κάθε ιερό χώρο. Όταν εισέρχονται σε ένα βουδιστικό ναό βλέπουν τα πάντα ρημαγμένα και ανθρώπινα κόκαλα στο προαύλιο. Ο Λετονός ιερέας αμέσως καταλαβαίνει τι έγινε. 

Μετά από πολλές ταλαιπωρίες φτάνουν στα Ιμαλάια, όλοι τους στα πρόθυρα του θανάτου, όπου και σώζονται από έναν θιβετιανό μοναχό που τους μεταφέρει σε ένα βουδιστικό μοναστήρι όπου ανακτούν τη δύναμή τους. Ο Σμιθ αποφασίζει να πάει στη πόλη Λάσα και από εκεί στην Κίνα (η οποία είναι σε πόλεμο με την Ιαπωνία), όπου αναμένει ότι θα είναι σε θέση να συνδεθεί με Αμερικανούς στρατιώτες και να επιστρέψει στην Αμερική. Οι υπόλοιποι τρεις συνεχίζουν να διέρχονται από τα Ιμαλάια και σύντομα φτάνουν στο Sikkim (Ινδία, πρώην Νεπάλ) και λαμβάνουν βοήθεια από χωρικούς. Η ινδική κυβέρνηση τους βοηθά να φτάσουν στις χώρες τους ειρηνικά.

Στο τέλος η ταινία έχει μια συγκλονιστική σκηνή, όπου δείχνει τον Janusz να βαδίζει προς το σπίτι του ενώ κάτω από τα πόδια του παρουσιάζονται όλες οι σημαντικές ιστορικές στιγμές στην ιστορία της κομμουνιστικής τυραννίας, όπως η κατάληψη ολόκληρης της Πολωνίας από τους σοβιετικούς, η κάλυψη της ανατολικής Ευρώπης υπό το Σιδηρούν Παραπέτασμα, η Ουγγρική Επανάσταση, το χτίσιμο του Τείχους στο Βερολίνο, η Εξέγερση στην Πράγα και το κίνημα της Αλληλεγγύης στην Πολωνία, μέχρι το 1989, όταν το κομμουνιστικό καθεστώς στην Πολωνία πέφτει. Η τελική σκηνή της ταινίας δείχνει τον Janusz, 50 χρόνια μετά τη σύλληψή του, να παίρνει το κρυμμένο κλειδί του σπιτιού του κάτω από μία πέτρα και να ανοίγει την πόρτα και να βρίσκει την γυναίκα του η οποία έκπληκτη τον αναγνωρίζει και πέφτει στην αγκαλιά του.

Βίντεο με την αρχή και το τέλος της ταινίας:

Το BBC του 2006 πρόβαλε αμφιβολίες για την ειλικρίνεια της έμπνευσης για την ταινία, το bestseller του 1956 The Long Walk του Slawomir Rawicz. Το BBC ανακάλυψε ότι αντί να δραπετεύσει το 1941, ο Rawicz αφέθηκε ελεύθερος στη γενική αμνηστία του Στάλιν του 1942 για να κερδίσει πολωνική υποστήριξη εναντίον της Γερμανίας. Πολλοί από τους απελευθερωμένους Πολωνούς περπάτησαν χιλιάδες μίλια για να φτάσουν στο βρετανικό τομέα του Ιράν. Τον Μάιο του 2009, ο Witold Gliński, Πολωνός βετεράνος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου που ζούσε στο Ηνωμένο Βασίλειο, δήλωσε ότι η ιστορίας του Rawicz ήταν αληθινή, αλλά ήταν στην πραγματικότητα μια αναφορά για αυτό που του συνέβη σε αυτόν και όχι στον Rawicz.

Η αλήθεια είναι ότι ένας μεγάλος αριθμός επιζώντων έφυγε με τα πόδια από τα σοβιετικά στρατόπεδα στη δεκαετία του 1940 και του 1950. Το 1942, μια ομάδα διασωθέντων Gulag λέγεται ότι έχουν έφτασαν μέχρι το Νεπάλ. Ο λοχαγός Rupert Mayne, Βρετανός αξιωματικός πληροφοριών στην Καλκούτα το 1942, είχε πάρει συνέντευξη από τρεις αδύναμους άνδρες, οι οποίοι ισχυρίστηκαν ότι έχουν δραπετεύσει από τη Σιβηρία. Ο Mayne πίστευε πάντα ότι η ιστορία τους ήταν η ίδια με αυτή του The Long Walk.

Επίσης, το 1952 ο Αυστριακός ορειβάτης Heinrich Harrer έφτασε στις λίστες με τα μπεστ σέλερ με τα απομνημονεύματά του «Επτά Χρόνια στο Θιβέτ». Είχε κάνει το αντίστροφο ταξίδι, ξεφεύγοντας από το εσωτερικό της Βρετανικής Ινδίας για να καταφύγει στην ουδέτερη Λάσα, όπου έγινε δάσκαλος του σημερινού Δαλάι Λάμα. (Ο Brad Pitt έπαιξε τον Harrer στην ταινία του 1997.)

ΚΟ / πηγές: εδώ κι εδώ