Αφιέρωμα: "Αντικομμουνιστικές" ταινίες (Α΄)

Διαβάσαμε ότι τα φετινά όσκαρ "βράβευσαν τον κομμουνισμό", με τη νοτιοκορεάτικη ταινία "Παράσιτα" του έχοντος "ταξική συνείδηση" Μπονγκ Τζουν Χο, αλλά και το "American Factory" της "φεμινίστριας" Τζούλια Ράιχαρτ, η οποία είχε κάνει κάποτε ντοκιμαντέρ για το Κομμουνιστικό Κόμμα των ΗΠΑ (!) και είχε βραβευθεί. Αφορμής δοθείσης λοιπόν, ας κάνουμε ένα αφιέρωμα σε ταινίες που δεν ωραιοποίησαν τον κομμουνισμό (και για αυτό ελάχιστοι τις γνωρίζουν). Ας τις πούμε "αντικομμουνιστικές", αν και σίγουρα τις αδικούμε. Και αυτό γιατί κάποιες βασίζονται σε αληθινά γεγονότα και πρόσωπα (κυρίως οι πιο πρόσφατες), άλλες (πιο παλιές) στην μακρά περίοδο του "Ψυχρού Πολέμου" και κάποιες (ακόμα παλαιότερες) απλώς επένδυσαν στο κάποτε "αντικομμουνιστικό" κλίμα της εποχής. Κάποιες (αφελώς) προσπάθησαν να "προειδοποιήσουν" και κάποιες (αριστοτεχνικώς) πάσχισαν να "ισορροπήσουν". Κάποιες σοβαρές και κάποιες όχι. Ας τις πάρουμε χρονολογικά.

  1. “NINOTCHKA” – 1939, ΗΠΑ. Πρόκειται για μια προπολεμική κωμωδία της Metro-Goldwyn-Mayer του εβραϊκής καταγωγής παραγωγού και σκηνοθέτη Ernst Lubitsch, με πρωταγωνίστρια την μεγάλη σουηδικής καταγωγής ηθοποιό Greta Garbo (κανονικό όνομα Greta Lovisa Gustafsson) στην πρώτη της κωμωδία και στην προτελευταία της ταινία. Μαζί της και ο Melvyn Douglas. Η “Ninotchka” είναι μια από τις πρώτες αμερικανικές ταινίες που, με το επικάλυμμα της σάτιρας και του ελαφρού ρομαντισμού, απεικόνιζαν τη «μουντή» και σκληρή Σοβιετική Ένωση υπό τον Ιωσήφ Στάλιν. Υπόθεση: Μια αυστηρή Ρωσίδα που πηγαίνει στο Παρίσι για δουλειές της Μόσχας και ερωτεύεται έναν άντρα που αντιπροσωπεύει όλα όσα υποτίθεται ότι απεχθάνεται (την Δύση). Στην αρχή της ταινίας τρεις σοβιετικοί πράκτορες, ο Iranoff, ο Buljanoff και ο Kopalski, φτάνουν στο Παρίσι για να πουλήσουν κοσμήματα που άρπαξαν από αριστοκράτες κατά τη διάρκεια της «επανάστασης του 1917».  

  2. “THE IRON CURTAIN” («Το Σιδηρούν Παραπέτασμα») – 1948, ΗΠΑ. Η ιστορία του σοβιετικού κρυπτογράφου Igor Gouzenko, ο οποίος τοποθετήθηκε στη σοβιετική πρεσβεία στην Οτάβα του Καναδά το 1943 και λιποτάκτησε το 1945 για να αποκαλύψει τις κατασκοπευτικές δραστηριότητες των σοβιετικών εναντίον του Καναδά. Στον ρόλο του Γκουσένκο ο Dana Andrews, μεγάλο αστέρι του κινηματογράφου την δεκαετία του ‘40. Μαζί του η June Havoc στο ρόλο της σαγηνευτικής Νίνα Καρανόβα που τα αφεντικά της την έβαλαν να τον αποπλανήσει, αλλά ο Ιγκόρ (που είναι και παντρεμένος) δεν υποκύπτει. Το ίδιο θέμα είχε και η ταινία “Operation Manhunt” («Επιχείρηση Ανθρωποκυνηγητό») του 1954, με πρωταγωνιστή τον Harry Townes.

  3. “THE RED MENACE” ("Η Κόκκινη απειλή") – 1949, ΗΠΑ. (εναλλακτικός τίτλος “Underground Spy”). Υπόθεση: Ο πρώην στρατιώτης Bill Jones (Robert Rockwell) εντάσσεται στο Κομμουνιστικό Κόμμα των ΗΠΑ, αλλά κατά τη διάρκεια της κατήχησης, ερωτεύεται μια εκπαιδεύτρια. Και ενώ στην αρχή και οι δυο τους τα βλέπουν όλα ιδανικά, κάποια στιγμή συνειδητοποιούν το λάθος τους όταν βλέπουν τους ηγέτες του κόμματος να δολοφονούν ένα μέλος που αμφισβητεί τις αρχές του κόμματος. Όταν προσπαθούν να φύγουν από το κόμμα, οι ίδιοι οι δολοφόνοι τους συκοφαντούν και τους κυνηγούν για να τους σκοτώσουν.. 

  4. “I WAS A COMMUNIST FOR THE FBI” («Ήμουν κομμουνιστής για το FBI») – 1951, ΗΠΑ. Φιλμ νουάρ που βασίστηκε σε μια σειρά από ιστορίες που έγραψε ο Matt Cvetic για την The Saturday Evening Post και οι οποίες αργότερα έγιναν βιβλίο με υψηλές πωλήσεις και ραδιοφωνική σειρά με πρωταγωνιστή τον Dana Andrews. Υπόθεση: Ο Cvetic (Frank Lovejoy), διεισδύει σε μια οργάνωση του Κομμουνιστικού Κόμματος των ΗΠΑ για εννέα χρόνια και αναφέρει στο FBI τις δραστηριότητές του. Μέσα στην περίοδο του «Μακαρθισμού», η ταινία θέλει να προειδοποιήσει τους Αμερικάνους για την απειλή της ανατροπής της κοινωνίας από τους κομμουνιστές, οι οποίοι απεικονίζονται ως όργανα μιας απολυταρχικής ξένης δύναμης, της Σοβιετικής Ένωσης.
 

  5. “MY SON JOHN” («Ο Γιος μου ο Τζον») – 1952, ΗΠΑ. Υπόθεση: Οι Τζέφερσον είναι το ιδανικό της τέλειας αμερικάνικης οικογένειας που ζει σε μια μικρή πόλη, αλλά ο μεγαλύτερος γιος τους ο Τζον (Robert Walker) αρχίζει να μπλέκει με τους κομμουνιστές, τα φτιάχνει με κομμουνίστρια κατάσκοπο και αρχίζει να τραβάει την προσοχή του FBI. Η πιστή χριστιανή μητέρα του τον παρακαλεί να ομολογήσει, αλλά ενώ εκείνος πείθεται και είναι έτοιμος να μετανοήσει, οι κομμουνιστές τον σκοτώνουν. Αν και αυτή η ταινία δημιουργήθηκε εν μέσω της εποχής του «Μακαρθισμού», έλαβε μια υποψηφιότητα για Όσκαρ για Καλύτερο Σενάριο. 

  6. “MAN ON A TIGHTROPE” («Άνθρωπος σε τεντωμένο σκοινί», καθώς και ο... πολύ καλύτερος τίτλος «Δραπέτες του κόκκινου τρόμου»!) – 1953, ΗΠΑ. Ταινία του δικού μας Ηλία Καζάν! Προβλήθηκε στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου. Υπόθεση: Στην Τσεχοσλοβακία του 1952, ο ιδιοκτήτης τσίρκου Karel Cernik (τον υποδύεται ο βραβευμένος με όσκαρ Fredric March) παλεύει να διατηρήσει όρθιο το αγαπημένο του Τσίρκο Σέρνικ, όπου άνηκε στην οικογένεια του πολύ πριν εγκατασταθεί το κομουνιστικό καθεστώς. Η κυβέρνηση τον αφήνει να το λειτουργεί, αλλά δεν λείπουν τα προβλήματα, μαζί με τα προσωπικά του. Σε αυτά ξεχωρίζει η ένταση ανάμεσα στην κόρη του, Τερέζα, και τη δεύτερη του σύζυγο Ζάμα, για την οποία όλοι υποψιάζονται ότι τον απατάει. Τότε τον καλεί η ασφάλεια για να τον ανακρίνει ερωτώντας τον γιατί δεν προωθεί τη μαρξιστική προπαγάνδα. Αυτό ξυπνάει τον πόθο του Σέρνικ να αυτομολήσει στη Δύση. Βασισμένο σε αληθινά γεγονότα, που συνέβησαν το 1950 στην Ανατολική Γερμανία με το Τσίρκο Μπρούμπαχ. Στην ταινία παίζουν κι οι: Terry Moore, Gloria Grahame και Paul Hartman. 

    7. “GUILTY OF TREASON” («Ένοχος Προδοσίας») – 1956, ΗΠΑ. Η ιστορία του Ούγγρου ρωμαιοκαθολικού καρδινάλιου József Mindszenty, ο οποίος, λόγω της αντίθεσής του στο κομμουνιστικό καθεστώς, συνελήφθη και βασανίστηκε. Μετά την απελευθέρωσή του, κατέφυγε στην Πρεσβεία των ΗΠΑ στη Βουδαπέστη για πολλά χρόνια, υποστηρίζοντας τον ουγγρικό λαό που ήθελε την ελευθερία του από την σοβιετική κατοχή. Στον ρόλο του Mindszenty,ο Charles Bickford. Το ίδιο θέμα είχε η ταινία “The Prisoner” («Ο Φυλακισμένος») του 1955 με πρωταγωνιστή (ως απλώς «ο καρδινάλιος») τον σπουδαίο Alec Guinness.   

   8. “THE MANCHURIAN CANDIDATE” («Ο άνθρωπος της Μαντζουρίας») -1962. Πολιτικό θρίλερ σε σκηνοθεσία του βραβευμένου ιρλανδο-εβραϊκής καταγωγής John Frankenheimer (Τζον Φράνκενχαϊμερ), που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Ρίτσαρντ Κόντον και η διασκευή του για τη μεγάλη οθόνη έγινε από τον Τζορτζ Άξελροντ. Πρωταγωνιστές της ταινίας είναι οι Φρανκ Σινάτρα, Λόρενς Χάρβεϊ, Τζάνετ Λι, Άντζελα Λάνσμπερι, Χένρι Σίλβα και Τζέιμς Γκρέγκορι. Η ταινία έλαβε δυο υποψηφιότητες για βραβείο Όσκαρ και το 1997 η ταινία έλαβε την 67η θέση ως μια από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου. Υπόθεση: Κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κορέας Σοβιετικοί στρατιώτες πιάνουν αιχμάλωτους μερικούς Αμερικανούς στρατιώτες και τους οδηγούν στην Μαντζουρία της Κίνας. Μετά από μερικές μέρες όλοι εκτός από δυο από τους στρατιώτες επιστρέφουν στις Η.Π.Α., όπου ο λοχίας Ρέιμοντ Σο (Λόρενς Χάρβεϊ) πιστώνεται τη διάσωσή των ανδρών. Ο λοχαγός Μπένετ Μάρκο (Φρανκ Σινάτρα) προτείνει τον Σο για Μετάλλιο Ανδρείας. Όλοι οι διασωθέντες άνδρες μιλούν με τα καλύτερα λόγια για τον Σο, υποσυνείδητα όμως ξέρουν ότι ο άνδρας είναι ψυχρός, καταθλιπτικός κι αντιπαθής. Ο Μάρκο έχει το βράδυ εφιάλτες στους οποίους βλέπει τον Σο να σκοτώνει τους δυο στρατιώτες που δεν επέστρεψαν στις Η.Π.Α., ενώπιον αντιπροσώπων από όλα τα κομμουνιστικά κράτη. Ο Μάρκο που δε θυμάται τι ακριβώς συνέβη όταν ήταν αιχμάλωτος στην Μαντζουρία επιχειρεί να ερευνήσει την υπόθεση, αλλά δεν βρίσκει βοήθεια από κανέναν. Όταν όμως κάποιος άλλος από τους στρατιώτες ισχυρίζεται ότι υποφέρει από τους ίδιους εφιάλτες οι αμερικανικές υπηρεσίες κατασκοπείας προτίθενται να τον βοηθήσουν να εξιχνιάσει το μυστήριο. 

Παράλληλα η μητέρα του Σο, η Έλινορ Άισελιν (Άντζελα Λάνσμπερι), που είναι κατάσκοπος των κομμουνιστών, έχει αναλάβει την πολιτική καριέρα του δεύτερού της συζύγου, Τζον Γερκς Άισελιν (Τζέιμς Γκρέγκορι), που θέλει να γίνει Πρόεδρος των Η.Π.Α. και ελέγχει τη συμπεριφορά του γιου της, ο οποίος στην πραγματικότητα έχει υποστεί πλύση εγκεφάλου κατά την κράτησή του στην Μαντζουρία, ώστε να δολοφονεί τα πολιτικά πρόσωπα που του υποδεικνύει εκείνη. Οι πράξεις του Σο θέτονται σε ενέργεια, από τη στιγμή που η μητέρα του δείχνει τη φιγούρα ντάμα κούπα της τράπουλας. Οι μηχανορραφίες της μητέρας του οδηγούν έναν υπνωτισμένο Σο, να σκοτώσει την κοπέλα του Τζόσελιν Τζόρνταν (Λέσλι Πάρις) και τον πατέρα της γερουσιαστή Τόμας Τζόνταν (Τζον ΜακΓκάιβερ) που είναι πολιτικός αντίπαλος του πατριού του. Στο μεταξύ ο Μάρκο ανακαλύπτει την επιρροή που έχει η φιγούρα ντάμα κούπα στις ενέργειες του Σο και προσπαθεί να τον αυθυποβάλει ώστε η φιγούρα να μην ενεργοποιεί αυτές τις αντιδράσεις. Έπειτα όταν η κυρία Άισελιν προσπαθεί να βάλει το γιο της να σκοτώσει έναν πολιτικό αντίπαλο του πατριού του, εκείνος μπαίνει στην αίθουσα όπου γίνεται η ανάδειξη του υποψηφίου του κόμματος του πατριού του για τις εκλογές του προέδρου των Η.Π.Α. κι αντί να σκοτώσει τον πολιτικό αντίπαλο του, στρέφει το όπλο στον πατριό του κι έπειτα στη μητέρα του. 

Το 2004 κυκλοφόρησε ταινία με το ίδιο τίτλο και πρωταγωνιστή τον Denzel Washington. Οι κομμουνιστές έχουν εξαφανιστεί και την θέση τους έχουν πάρει "άγνωστες δυνάμεις" που κινούνται μέσα στην αμερικάνικη πολιτική σκηνή, ενώ ο πρωταγωνιστής ζει σε μια μελλοντική Αμερική που έχει επικρατήσει η "ξενοφοβία"... 

    9. “SATAN NEVER SLEEPS”(«Ο διάβολος ποτέ δεν κοιμάται) – 1962, ΗΠΑ. Υπόθεση: Ένας καθολικός ιερέας, ο πατέρας O'Banion (τον υποδύεται ο εξαιρετικός William Holden), έρχεται ως ιεραπόστολος στην Κίνα, συνοδευόμενος από μια νεαρή Κινέζα, την Siu Lan (France Nuyen), την οποία συνάντησε στο ταξίδι. Η δουλειά του είναι να βοηθήσει τον πατέρα Bovard (Webb), ο οποίος είναι πλέον πολύ γέρος και αδύναμος και δεν μπορεί να συντηρήσει την εκκλησία. 

Ωστόσο, έρχονται οι  κομμουνιστές στρατιώτες του Μάο του 1949, και καταλαμβάνουν οι οποίοι την εκκλησία και την μετατρέπουν σε διοικητικό κτίριο, ενώ ο ηγέτης τους, Ho San (Weaver Lee), βιάζει το κορίτσι, το αφήνει έγκυο και το παρατάει, αλλά αργότερα εγκαταλείπει τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Στο τέλος, οι τέσσερις φεύγουν για τα σύνορα, κυνηγημένοι από τις κομμουνιστικές δυνάμεις. 

     10. “THE CONFESSION” / “L`AVEU” («Η Ομολογία») – 1970. Γαλλο-ιταλική ταινία του «ακόμα αριστερού» Κώστα Γαβρά. Πρωταγωνιστούν: Ιβ Μόνταν, Σίμον Σινιορέ, Μισέλ Βοτόλντ. Υπόθεση: Στην κάτω από την Σοβιετική κυριαρχία Τσεχοσλοβακία του 1952, δεκατρία σημαντικά στελέχη του κόμματος οδηγούνται από το απολυταρχικό καθεστώς σε δίκη κατηγορούμενοι για εσχάτη προδοσία. Μέσα από τα βασανιστήρια που υπομένουν πρέπει να ομολογήσουν τις διασυνδέσεις τους με τις πιο ακραίων αντιλήψεων ιδεολογικές ομάδες, που μόνο κακό επιθυμούν να κάνουν στην χώρα. Η ταινία βασίζεται στα απομνημονεύματα του εβραϊκής καταγωγής Τσεχοσλοβάκου αριστερού Artur London, που κατάφερε να επιζήσει από τα βασανιστήρια σώματος και πνεύματος στα οποία τον υπέβαλε η κατευθυνόμενη από την Μόσχα κυβέρνηση της χώρας του. 

 Όπως γράφει μια κριτική, στο στόχο του Γαβρά βρίσκονται οι κυβερνήσεις από την άλλη μεριά του παραπετάσματος, που ακολουθούν τις ίδιες αν όχι χειρότερες μεθόδους, εξόντωσης εκείνων με τους οποίους έχουν ιδεολογικές αντιθέσεις. 

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ / ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ...