Το «εβραϊκό» Star Trek

Το Star Trek είναι η γνωστή σειρά επιστημονικής φαντασίας που ξεκίνησε να παίζεται στις τηλεοράσεις το 1966. Η ιστορία διαδραματίζεται στο μέλλον, όπου η Γη συμμετέχει στην φανταστική ‘Ηνωμένη Ομοσπονδία Πλανητών’ (United Federation of Planets). Εμπνευστής και δημιουργός της σειράς ήταν ο συγγραφέας Gene Roddenberry (1921-1991).

Το Σταρ Τρεκ έχει σημαντικό αριθμό φανατικών οπαδών, οι οποίοι αυτοαποκαλούνται trekkies και έχουν δημιουργήσει οργανώσεις σε διάφορες χώρες. Κάποιοι από τους τρέκις μιλάνε ή γνωρίζουν λέξεις από τη γλώσσα των Κλίνγκον, των παραδοσιακών εχθρών της Συνομοσπονδίας στην οποία ανήκει το πλήρωμα του Εντρερπράιζ (οι πρωταγωνιστές του Σταρ Τρεκ).

Στην σειρά υπάρχουν φανερά ή συγκαλυμμένα αρκετά εβραϊκά θέματα. Αν και ο Roddenberry δεν είναι εβραϊκής καταγωγής (αν και κυκλοφορούν φήμες για το αντίθετο), η εβραϊκότητα στη σειρά οφείλεται στους διάφορους συγγραφείς, παραγωγούς και σκηνοθέτες της σειράς, πολλοί από τους οποίους ήταν / είναι Εβραίοι. Ο Harve Bennett, για παράδειγμα, γεννήθηκε ως Chaim Fishman. Οι ηθοποιοί Nimoy και Shatner είναι Εβραίοι, όπως είναι και οι Walter Koenig, Brent Spiner, Bob Justman, Rick Berman, Herb Solow, Ira Steven Behr, JJ Abrams, κλπ.

Ο Rick Berman είναι αυτός που πήρε έλεγχο του franchise του Star Trek μετά τον θάνατο του Roddenberry στις 24 Οκτ 1991.

Σημερινός επικεφαλής είναι ο παραγωγός J. J. Abrams ο οποίος γύρισε και την ταινία ‘Star Trek’ το 2009.

Σε συνέντευξή του στην Jewish Journal είπε «Το όνομά μου είναι Jeffrey Jacob Abrams. Η οικογένειά μου δεν ήταν πολύ θρησκευόμενη, αλλά είμαι πολύ περήφανος για την κληρονομιά μου. Η σύζυγός μου είναι καθολική και Ιρλανδέζικης καταγωγής και είναι συναρπαστικό να είσαι παντρεμένος με κάποιον που είναι από μια διαφορετική θρησκεία. Θεωρώ τον εαυτό μου Εβραίο και πηγαίνω τα παιδιά μου σε (ιουδαϊκές) λειτουργίες στις γιορτές, γιατί αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό για μένα.

Την αφθονία εβραϊκών θεμάτων στο Star Trek αναλύει καλύτερα από όλους ο ραβίνος καμπαλιστής από τις ΗΠΑ, Yonassan Gershom στο βιβλίο του “Jewish Themes in Star Trek” (2009). Ο ίδιος διατηρεί και ανάλογη ιστοσελίδα.

Στην Jewish Journal διαβάζουμε: Εκτός από τους Εβραίους συγγραφείς (David Gerrold, Harlan Ellison για να αναφέρουμε μερικούς) και πολλά εβραϊκά αστέρια (William Shatner, Leonard Nimoy, Walter Koenig, Brent Spiner, Armin Shimerman) υπάρχουν και εβραϊκά θέματα και αναφορές σε Εβραίους ως ανθρώπους, που παρουσιάζονται όμως φευγαλέα ή καλυπτόμενα.

Κάποιες τέτοιες κορυφαίες στιγμές είναι οι παρακάτω:

Σε αυτή την σκηνή από το επεισόδιο “Far Beyond the Stars” του “Star Trek: Deep Space Nine” φαίνεται ένα ζευγάρι ορθόδοξων Εβραίων να περνάνε μπροστά από μια εφημερίδα.

Στο επεισόδιο “Patterns of Force”, ο Leonard Nimoy και ο William Shatner είναι ντυμένοι σαν Ναζί για να διεισδύσουν στον πλανήτη Ekos, οι κάτοικοι του οποίου έχουν  υιοθετήσει τον εθνικοσοσιαλισμό ως ένα τρόπο για να φέρουν την τάξη στην κοινωνία τους. Το πλήρωμα διαπιστώνει ότι οι Ekosians έχουν θέσει σε εφαρμογή το σχέδιο για την «Τελική Λύση» για να απαλλαγούν από τους γειτονικούς Zeons (…Zion?)

 

Γράφει ο Εβραιο-Αμερικάνος Matthue Roth στο άρθρο “Star Trek: Jewish Thought and Social Revolution”:

Προσωπικά, με είχε συνεπάρει ο διαρκώς ήρεμος, στοχαστικός ραβίνος, ο οποίος ήταν (φυσικά) ο κ. Σποκ, πρώτος αξιωματικός στο διαστημόπλοιό του. Καταγόταν από το πλανήτη Vulcan, και προερχόταν από μια φυλή ανθρώπων των οποίων η φιλοσοφία, ο τρόπος ζωής, και η ουσία της ύπαρξης απαιτούσε λογική. Αυτό, για μένα, έμοιαζε με την ουσία της εβραϊκής σκέψης και σκέφτηκα ότι αυτή η λογική ήταν η ραχοκοκαλιά του σύμπαντος, μια καθαρή οργανωμένη ιεραρχία, μέσω της οποίας τα προβλήματα θα λυθούν, οι διαφορές επιδιορθωθούν και η αρμονία θα επιτευχθεί.

Η φιλοσοφία του Star Trek

Ο δημιουργός του Star Trek, Gene Roddenberry, δεν ήταν Εβραίος - αν και οι δύο αρχικοί συν-συγγραφείς του, ο Bob Justman και ο Herb Solow, ήταν. Πολλά επεισόδια είχαν επηρεαστεί από το φάσμα του Ολοκαυτώματος, το οποίο, στα μέσα της δεκαετίας του 1960, ήταν ακόμη σχετικά πρόσφατο: Στο επεισόδιο "The City on the Edge of Forever," ο Kirk, ο Spock, και ο Δρ McCoy ταξίδεψαν πίσω στο χρόνο, στις πρώτες ημέρες του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου. Το επεισόδιο "The Conscience of the King" μπορεί εύκολα να διαβαστεί σαν μια αλληγορία για το κυνήγι των Ναζί: σε έναν μακρινό πλανήτη, ένας πρώην τύραννος που σχεδίασε προσωπικά την εκτέλεση χιλιάδων αθώων φαίνεται να έχουν ξεφύγει και παρουσιάζεται εκ νέου ως ένας σαιξπηρικός ηθοποιός.

Γεννημένος σε οικογένεια Νότιων Βαπτιστών στο Τέξας, ο Roddenberry έγινε άθεος και από νωρίς συμμετείχε στην κοινότητα ‘Secular Humanist’ (των Κοσμικών Ουμανιστών). Πολλές πτυχές αυτής της φιλοσοφίας φαίνονται στο Trek, που  αποτυπώνονται οι απόψεις του δημιουργού σχετικά με τη κοινότητα και τη θρησκεία (η Ενωμένη Πλανητική Ομοσπονδία είναι το ανώτατο όργανο διοίκησης του οργανωμένου γαλαξία, ενώ η θρησκεία, ως φαινόμενο, φαίνεται να έχει πεθάνει από την Γη, η οποία άλλωστε ουδέποτε είχε την πρώτη θέση σε ανώτερους πολιτισμούς όπως ήταν οι Vulcan) με απεικονίσεις του "Θεού" σε διάφορα επεισόδια ως ισχυρής - αλλά και με πολλά λάθη - εξωγήινης μορφής ζωής.

Η διαμόρφωση του μέλλοντος

Το Star Trek και ο Roddenberry ήρθαν στο προσκήνιο στα μέσα της δεκαετίας του 1960, μια δεκαετία όπου οι κανόνες - κοινωνικοί, φιλοσοφικοί και θρησκευτικοί - ξαναγράφονταν. Όταν ξεκίνησε το Star Trek, χαρακτηρίστηκε ευρέως ως σειρά φαντασίας, και γρήγορα εξελίχθηκε σε ένα είδος σέκτας.

Ο Leonard Nimoy, ο ηθοποιός που έπαιξε τον Σποκ, καταγόταν από μια θρησκευτική εβραϊκή οικογένεια. Οι γονείς του, πρώτης γενιάς Εβραίοι μετανάστες από την Ουκρανία, μετακόμισαν στη Βοστώνη όπου συνέχισαν να ζουν σύμφωνα με τις  ορθόδοξες ιουδαϊκές παραδόσεις τους. Διάφορες πτυχές του χαρακτήρα του Σποκ, ο Nimoy τις βάσισε στην εβραϊκή ανατροφή του. Πιο συγκεκριμένα είναι ο χαιρετισμός με τα δάκτυλα των Vulcan, που Nimoy εμπνεύστηκε από την ευλογία των Ιουδαίων Αρχιερέων ή kohanim. Στο δεύτερο τόμο των απομνημονευμάτων του, με τον τίτλο “I Am Spock”, ο Nimoy θυμάται όταν ανακάλυψε για πρώτη φορά το χειρονομία:

«Η ξεχωριστή στιγμή που ο Kohanim ευλογούσε την σύναξη (συναγωγή) με συγκινούσε βαθύτατα, επειδή είχε μια μεγάλη αίσθηση μαγείας και θεατρικότητας ... Είχα ακούσει ότι η παρουσία αυτού του Πνεύματος του Θεού ήταν πολύ ισχυρή, πολύ όμορφη, πολύ φοβερή για κάθε θνητό να τη δει και μετά και να επιβιώσει, και γι’ αυτό κάλυπτα το πρόσωπό μου με τα χέρια μου. Μα φυσικά, κρυφοκοίταζα. "

Ο William Shatner, ο ‘Kirk’ της σειράς, ήταν επίσης παιδί Εβραίων μεταναστών από την Ανατολική Ευρώπη. Μεγάλωσε ως Συντηρητικός Εβραίος, πήγαινε σε Εβραϊκό σχολείο και συμμετείχε σε εβραϊκές θερινές κατασκηνώσεις.

Τόσο ο Shatner όσο και ο Nimoy έκαναν μια καλή καριέρα, αν και δεν μπόρεσαν να αποβάλλουν εντελώς τους ρόλους τους από το Star Trek. Αξίζει να σημειωθεί ότι, τόσο ο Shatner όσο και ο Nimoy μετά το Trek είχαν σημαντική συμβολή στην εβραϊκή κουλτούρα. Ο Nimoy, τώρα είναι φωτογράφος, και έκανε μια έκθεση από φωτογραφίες το 2002 που ονομάστηκε "Shekhina" (λέξη ιουδαϊκού μυστικισμού για γυναικεία εκδήλωση του Θεού), που έδειχνε γυμνές γυναίκες να φορούν ‘tefillin’ και άλλα εβραϊκά τελετουργικά αντικείμενα. Ήταν επίσης ο αφηγητής σε αρκετές εβραϊκές εκπομπές.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, ο Shatner έχει υπάρξει ένθερμος υποστηρικτής διάφορων ιδρυμάτων στο Ισραήλ, όπως το Εβραϊκό Εθνικό Ταμείο, και διακηρύσσει με υπερηφάνεια στις συνεντεύξεις ότι τηρεί το δείπνο του Σαββάτου με την οικογένειά του. Ο δε Nimoy, το 2007, ηχογράφησε μια ορχηστρική εκδοχή της ιστορίας της Εξόδου συνοδευόμενη από τη Συμφωνική Ορχήστρα του Αρκάνσας.

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ