Θρύλοι, σύμβολα και συμβολισμοί για τον Άγιο Γεώργιο, τον "ιππότη της Χριστιανοσύνης"

Ο Άγιος Γεώργιος (280/285 - 23 Απριλίου 303 μ.Χ.), είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς αγίους της Χριστιανοσύνης και τιμάται ευρέως τόσο στην Δύση όσο και στην Ανατολή. Θεωρείται Άγιος της Καθολικής, της Αγγλικανικής, της Ορθόδοξης, της Λουθηρανικής και της Αρμενικής Εκκλησίας. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία αποκαλείται Μεγαλομάρτυς και Τροπαιοφόρος.

 

Έχει εξέχουσα θέση ανάμεσα στους πολλούς στρατιωτικούς αγίους ή πολεμιστές αγίους της παλαιοχριστιανικής εκκλησίας, οι περισσότεροι από τους οποίους μαρτύρησαν κατά τους διωγμούς, είτε γιατί σύμφωνα με τις παραδοσιακές θρησκευτικές πρακτικές του ρωμαϊκού στρατού κλήθηκαν να προσφέρουν θυσίες στα είδωλα και αρνήθηκαν, είτε γιατί διώχθηκαν για την πίστη τους, είτε γιατί βλέποντας Χριστιανούς να βασανίζονται πίστεψαν και αυτοί. Αυτοί οι  άγιοι μάρτυρες ή ομολογητές ονομάστηκαν "αθλητές του Χριστού" (athleta Christi).

Γόνος πλούσιας και αριστοκρατικής οικογένειας από την Καππαδοκία της Μ. Ασίας, (ο πατέρας του Γερόντιος, ήταν Έλληνας συγκλητικός, στρατηλάτης, κατά τους χρόνους του αυτοκράτορα Διοκλητιανού, η δε μητέρα του Πολυχρονία, ήταν χριστιανή και καταγόταν από τη Λύδδα της Παλαιστίνης), ο άγιος Γεώργιος ήταν αξιωματικός του ρωμαϊκού στρατού, στον οποίον κατατάχθηκε από μικρή ηλικία και ως στρατιωτικός διακρίθηκε για την τόλμη και τον ηρωισμό του. Η δράση, το μαρτύριο και η κοίμησή του τοποθετούνται τον 3ο αιώνα και στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ., επί αυτοκρατορίας Διοκλητιανού. Η μνήμη του τιμάται δύο φορές το χρόνο: στις 23 Απριλίου ο διά αποκεφαλισμού θάνατός του ή για τις Εκκλησίες που πηγαίνουν σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο, εάν η ημέρα συμπέσει πριν από την Ανάσταση, μετατίθεται τη Δευτέρα της Διακαινησίμου και στις 3 Νοεμβρίου η ανακομιδή των λειψάνων του.

Μαρτύρησε το 303 μ.Χ., με τους σκληρούς διωγμούς του Διοκλητιανού κατά των χριστιανών. Τότε ο άγιος Γεώργιος δεν δίστασε να ομολογήσει τη χριστιανική του πίστη, προκαλώντας το μένος του Διοκλητιανού, ο οποίος αφού τον υπέβαλε σε σειρά βασανιστηρίων, διέταξε τον αποκεφαλισμό του.

Ο τάφος του αγ. Γεωργίου στη Λύδδα στους Αγίους Τόπους

Ο άγιος Γεώργιος θεωρείται προστάτης του Πεζικού και του Στρατού Ξηράς, ενώ είναι και ο προστάτης Άγιος της Αγγλίας. Επίσης, θεωρείται προστάτης των Σταυροφόρων και των Προσκόπων. 

Ως τροπαιοφόρος (στρατιωτικός) άγιος και ελευθερωτής συγκεντρώνει πολλές θαυμάσιες διηγήσεις και παραδόσεις, από τις οποίες η σπουδαιότερη είναι αυτή που μιλάει για το φόνο του δράκοντα και της σωτηρίας της πριγκίπισσας. Το θηρίο αυτό φυλούσε το νερό μιας πηγής κοντά στη Σιλήνα στη Λιβύη και το άφηνε να τρέχει μόνον όταν έβρισκε κάποιον άνθρωπο να φάει. Οι κάτοικοι της περιοχής όριζαν με κλήρο το θύμα του δράκοντα. Ολόκληροι στρατοί είχαν αντιταχθεί με αυτό το τέρας, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Ο κλήρος έφερε και τη σειρά της πριγκίπισσας, την οποία έσωσε ο άγιος Γεώργιος φονεύοντας το δράκο.

Ορισμένοι συγγραφείς έχουν επισημάνει ότι πολλές σκηνές του μύθου της σφαγής του δράκου από τον άγιο Γεώργιο για να σώσει την πριγκίπισσα αντιστοιχούν στο μύθο της ελληνικής μυθολογίας της δολοφονίας του «θαλάσσιου τέρατος» από τον Περσέα για να σώσει την Ανδρομέδα.

Το αξιοσημείωτο στην όλη ιστορία είναι ότι την ιδιότητα του δρακοντοκτόνου ο Άγιος την αποκτά όχι νωρίτερα από τον εντέκατο αιώνα,. Οι παλαιότερες παραστάσεις του Αγίου τον εικονίζουν ως αξιωματούχο. Γράφει σχετικά η αναπληρώτρια καθηγήτρια Βυζαντινής Τέχνης, Μαρία Βασιλάκη: «Οι κατ’ εξοχήν δρακοντοκτόνοι άγιοι στην Ανατολική Εκκλησία ήταν οι δυο Θεόδωροι, ο Τήρων και ο Στρατηλάτης. Η παλαιότερη παράσταση με τον Γεώργιο του έκτου αιώνα τον δείχνει ως αξιωματούχο, δηλαδή με την επίσημη και όχι με τη στρατιωτική του στολή. Δεν γνωρίζω για παράσταση του ένατου αιώνα. Πάντως, μόλις τον εντέκατο εμφανίζεται ως δρακοντοκτόνος».

Δρακοντοκτόνοι ήρωες υπήρχνα και στην αρχαία ελληνική μυθολογία, όπως ο Ηρακλής, ο Περσέας (από το μύθο του οποίου κατά τους μελετητές προέκυψε ο μύθος του αγ. Γεωργίου), ακόμη και ο Απόλλωνας (φόνος πύθωνα).  

Η σύνδεση του Αγίου Γεωργίου με το δράκο δεν πιστοποιείται μέχρι την έκδοση του ‘Miracula Sancti Georgii’ (Codex Romanus Angelicus, γραμμένος στα ελληνικά) τον δωδέκατο αιώνα. Ο Jacobus de Voragine, αρχιεπίσκοπος της Γένοβας του δέκατου τρίτου αιώνα, βοήθησε στην προώθηση του θρύλου του δράκου με τη δημοσίευση του “The Golden Legend” γύρω στα 1260. Μέχρι το δέκατο τέταρτο αιώνα ο ‘Golden Legend’ (Χρυσός Θρύλος) είχε γίνει ένα από τα πιο δημοφιλή θρησκευτικά έργα του Μεσαίωνα και βοήθησε στην εξάπλωση του μύθου του δράκου. Στην έκδοση De Voragine του θρύλου, ο δράκος ήταν στην πόλη της Σιλένα στην επαρχία της Λιβύης στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο, καθώς οι ιστορίες άρχισαν να κυκλοφορούν σε όλη την Ευρώπη, η θέση του δράκου ποικίλλει. Σε αυτούς τους μύθους, ο άγιος Γεώργιος σκοτώνει το δράκο για να απελευθερώσει την πριγκίπισσα και οι άνθρωποι της πόλης τον ευγνωμονούν.

Από τον Μεσαίωνα, η ιστορία της ζωής του Αγίου Γεωργίου, τόσο ως γεγονός όσο και ως θρύλος, άρχισε να συμβολίζει τη νίκη του καλού εναντίον του κακού, και να γίνεται μέρος της χριστιανικής παράδοσης κάθε τόπου, με εορτές αφιερωμένες σε εκείνον, ενώ έχει ευρέως εκπροσωπηθεί στη χριστιανική τέχνη με πολλούς τρόπους και πολλές μορφές, σε αγιογραφίες, έργα ζωγραφικής, γλυπτά και βιτρό, δια μέσου των αιώνων και έχει γίνει αντικείμενο πολλών προσευχών.

Πρώτος τη βιογραφία του έγραψε ο Πάπας Γελάσιος στο Acta Sancti Georgii (496), ενώ ακολούθησε ο άγιος Ανδρέας από την Κρήτη. Η συριακή Εκκλησία από τον 4ο αιώνα τον κρατούσε σε μεγάλη εκτίμηση. Λόγω της ιπποτικής του συμπεριφοράς, ο άγιος Γεώργιος έγινε δημοφιλής στην Ευρώπη κατά το 10ο αιώνα, με αποτέλεσμα κατά το 15ο αιώνα η γιορτή του να είναι ίση σε σημασία και δημοφιλία με αυτή των Χριστουγέννων. Στο Συμβούλιο της Οξφόρδης το 1222, η ημέρα του Αγίου Γεωργίου κηρύχθηκε επίσημη αργία και το 14ο αιώνα έγινε προστάτης Άγιος της χώρας. Είναι επίσης ο προστάτης Άγιος της Μόσχας, της Αραγονίας, της Γεωργίας και της Καταλονίας, ενώ μέχρι το 18ο αιώνα ήταν και της Πορτογαλίας. Ο Άγιος Γεώργιος, όντας προστάτης Άγιος της Αγγλίας και έφιππος, θεωρείτο από το σχετικό θρύλο και ως προστάτης Άγιος των ιπποτών της Στρογγυλής Τράπεζας.

Ο άγιος Γεώργιος λατρευόταν στην Αγγλία ήδη από τον όγδοο αιώνα και τα ιερά αφιερωμένα σε αυτόν αυξάνονταν συνεχώς κατά το Μεσαίωνα σε όλη την Ευρώπη.

Η επίκληση του Αγίου Γεωργίου ως προστάτη στις μάχες κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα ήταν πολύ συχνή. Οι στρατιώτες που συμμετείχαν στη Μάχη του Ικονίου το 1190, κατά τη διάρκεια της Τρίτης Σταυροφορίας (1189-1192) και ενώ ο Φρειδερίκος Α΄, o λεγόμενος Μπαρμπαρόσσα, δηλ. Κοκκινογένης, βάδιζε μέσα από την Ανατολία, τα στρατεύματά του συγκρότησαν ομάδες προσευχής ζητώντας την θεϊκή υποστήριξη και οι επίσκοποι τελούσαν θρησκευτικές τελετές για να ενισχύσουν την πίστη και το ηθικό τους. Οι στρατιώτες επικεντρώθηκαν στον άγιο Γεώργιο και λέγονταν ότι εμφανίζονταν κάθε φορά που οι σταυροφόροι είχαν μεγάλη ανάγκη για βοήθεια. Σε επιστολή που απέστειλε στον Νοέμβριο 1189 στο γιο του, ο Φρειδερίκος έγραψε για την ανάγκη προσευχής για θεία βοήθεια : «Ένας βασιλιάς σώζεται από την Χάρη του Αιώνιου Βασιλιά η οποία υπερβαίνει τα πλεονεκτήματα οποιουδήποτε ατόμου».

Λίγες μέρες πριν την Πεντηκοστή, ένας από τους στρατιώτες του Φρειδερίκου με το όνομα Λουδοβίκος του Helfenstein ανέφερε ότι είχε δει έναν πολεμιστή ντυμένο στα λευκά, που θεώρησε ότι ήταν ο άγιος Γεώργιος, πάνω σε ένα λευκό άλογο να επιτίθεται στους Τούρκους και από τα χρονικά που έχουν διασωθεί δεν παρέχεται κανένα αποδεικτικό στοιχείο ότι κάποιος τον αμφέβαλε. Το βράδυ της 13 Μαΐου του 1190, τα στρατεύματα του Φρειδερίκου διατάχθηκαν να εξομολογηθούν τις αμαρτίες τους και να μετανοήσουν. Κατά τη διάρκεια της μάχης στις 14 Μαΐου, οι ιερείς και οι επίσκοποι (με κίνδυνο τραυματισμού ή θανάτου) πήγαν στο μέτωπο, ανάμεσα στα στρατεύματα, για να προσευχηθούν, φορώντας λευκές εσάρπες που τους έκαναν προφανείς στόχους για τους μουσουλμάνους. Η επίκληση του Αγίου Γεωργίου για βοήθεια έγινε στη συνέχεια το πρότυπο της πολεμικής κραυγής των στρατιωτών. Οι Σταυροφόροι επικράτησαν στη μάχη και κατέλαβαν το Ικόνιο στις 16 Μαΐου, 1190. 

Οι πρώτοι πολιούχοι στην Αγγλία ήταν ο Έντμουντ ο Μάρτυρας και ο Εδουάρδος ο Ομολογητής. Αλλά όταν ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος διεξήγαγε την σταυροφορία στη Μέση Ανατολή στο δωδέκατο αιώνα είχε ένα όραμα με τον άγιο Γεώργιο ο οποίος του υποσχέθηκε νίκη στη μάχη. Τελικά ο άγιος Γεώργιος ανακηρύχθηκε προστάτης της Αγγλίας στα μέσα του δέκατου τρίτου αιώνα και προστάτης της βασιλικής οικογένειας από τον Εδουάρδο Γ΄ το δέκατο τέταρτο αιώνα. Περισσότεροι από 190 μεσαιωνικές εκκλησίες στην Αγγλία ήταν αφιερωμένες στον Άγιο Γεώργιο και βιτρό με την εικόνα του μπορούσαν να βρεθούν σε πολλές περισσότερες.

Το σύμβολο του Αγίου Γεωργίου ... ο κόκκινος σταυρός του μαρτυρίου σε λευκό φόντο ... εγκρίθηκε για την στολή των Άγγλων στρατιωτών πιθανότατα κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου. Αργότερα, θα γίνει η επίσημη σημαία της Αγγλίας και σύμβολο του Βασιλικού Ναυτικού.

Η εικόνα του αγίου Γεωργίου ως ελευθερωτή των αιχμαλώτων και προστάτη των φτωχών, αποτυπώθηκε στην τέχνη. Ο Άγιος Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος που χτυπά το δράκο έγινε μια από τις πιο δημοφιλείς εικόνες στην Ορθόδοξη αγιογραφία.

Στη Ρωσία, η ιστορία του Αγίου Γεωργίου και του Δράκου πέρασε από την προφορική παράδοση των θρησκευτικών ποιημάτων (dukhovnyi stikhi) που τα τραγουδούσαν οι τροβαδούροι όπου αναμίγνυαν την ιστορία του μαρτυρίου του αγίου με το δυτικό μύθο της απελευθέρωσης της πριγκίπισσας από το δράκο.

Ο άγιος Γεώργιος εμφανίστηκε για πρώτη φορά ως προστάτης άγιος της Ρωσίας το 1415 και η δημοτικότητά του στη Ρωσία συνέχισε να αυξάνεται. Μάλιστα έγινε τόσο δημοφιλής στη Μόσχα ώστε υπήρχαν 41 εκκλησίες αφιερωμένες σε αυτόν. Ο άγιος  Γεώργιος εξακολουθεί να εκπροσωπείται στο εθνόσημο της πόλης της Μόσχας ως ιππότης πάνω σε λευκό άλογο να σκοτώνει ένα δράκο με ένα δόρυ. Σήμερα, στην Μόσχα υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός αγαλμάτων του Αγίου Γεωργίου.

Στην πρόσφατη κρίση στην Ουκρανία, οι ρωσόφιλοι αυτονομιστές υιοθέτησαν τις «κορδέλες του Αγίου Γεωργίου» με το μαύρο-πορτοκαλί χρώμα. Το Αυτοκρατορικό Στρατιωτικό Τάγμα του Αγίου Γεωργίου του Μεγαλομάρτυρα και Τροπαιοφόρου ήταν το ανώτερο σε αξία στρατιωτικό παράσημο που απονεμόταν για ηρωικές στρατιωτικές πράξεις στη Ρωσική Αυτοκρατορία.  Το Τάγμα δημιουργήθηκε στις 26 Νοεμβρίου 1769 με πρωτοβουλία της Αυτοκράτειρας Αικατερίνης Β', η οποία και κατέστη Αρχηγός του Τάγματος αυτού, προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου για τα ανδραγαθήματα των στρατιωτών και αξιωματούχων στα πεδία των μαχών. Το παράσημο καταργήθηκε μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917, όταν την κυβέρνηση ανέλαβαν οι Μπολσεβίκοι, αλλά επανήλθε επί Στάλιν κατά τον «Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο» κατά των Γερμανών, όταν οι κομμουνιστές αξιωματούχοι έψαχναν σύμβολα του «παλαιού καθεστώτος» για να εμπνεύσουν και να εμψυχώσουν τον λαό (το αρχικό πάντως είχε κίτρινο - μαύρο χρώμα και μετά τον Β΄ Π.Π. έγινε πορτοκαλί - μαύρο). Από το 2005, η κορδέλα μοιράζεται στους δρόμους της Ρωσίας, σε ανθρώπους που συμμετέχουν σε δημόσιες εκδηλώσεις για να τιμήσουν την 9η Μαΐου, την «Ημέρα της Νίκης» (κατά των Γερμανών). Για τον λόγο αυτό οι εθνικιστές της Ουκρανίας το θεωρούν σύμβολο της κομμουνιστικής Ρωσίας και το απαγορεύουν.

Εκτός του ότι είναι και ο προστάτης Άγιος της Αγγλίας, ο άγιος Γεώργιος είναι ο προστάτης Άγιος της Αραγονίας, της Λιθουανίας, της Παλαιστίνης, της Πορτογαλίας, και της Γερμανίας. Είναι ο πολιούχος της Καταλονίας, όπου ο θρύλος λέει ότι, αφού σκότωσε τον δράκο, έδωσε στην πριγκίπισσα ένα κόκκινο τριαντάφυλλο και, ως εκ τούτου, στις 23 Απριλίου (ειδικά στην πόλη της Βαρκελώνης), είναι παράδοση οι άνδρες να δίνουν στις συζύγους ή τις αγαπημένες τους ένα κόκκινο τριαντάφυλλο και εκείνες να ανταποδίδουν τη χειρονομία δωρίζοντας ένα βιβλίο. Ο άγιος Γεώργιος είναι επίσης, ο πολιούχος της Μόσχας, της Γένοβας και της Βενετίας (όπου είναι δεύτερος μετά τον άγιο Μάρκο), καθώς και να είναι ο πολιούχος του κράτους της Γεωργίας. Είναι ο προστάτης των στρατιωτών, του ιππικού και των ηρώων, των αγροτών και των εργαζομένων στους αγρούς, των προσκόπων και των κρεοπωλών, των καβαλάρηδων και των τοξοτών. 

Κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η εικόνα του Αγίου Γεωργίου που νικάει τον δράκο χρησιμοποιήθηκε ευρέως από κάθε πλευρά.

Για τους Λευκούς Εθνικιστές, ο άγιος Γεώργιος «ενσωματώνει ό,τι είναι καλό για τον Λευκό άνθρωπο. Αν βλέπει την αδικία στον κόσμο, ξέρει ότι καλείται να την διορθώσει. Είχε το θάρρος να αντέξει τα φρικτά βασανιστήρια και ήταν έτοιμος να δώσει τη ζωή του για την υπεράσπιση της αλήθειας. Στο σύγχρονο κόσμο που δεν υπάρχουν αξίες, εκτός από το υλικό κέρδος, δεν είναι έκπληξη το γεγονός ότι ο Άγιος Γεώργιος έχει πάψει να είναι το πρότυπο για τους νέους άνδρες της Χριστιανοσύνης. Ο άγιος Γεώργιος είναι το αρχέτυπο του Λευκού άνδρα, ευγενικός, κύριος, ιπποτικός και θαρραλέος. Οι μύθοι και οι θρύλοι που έχουν ξεφυτρώσει γύρω από αυτόν είναι μια απόδειξη για τη δύναμη του χαρακτήρα του. Είναι ένας Παν-Ευρωπαϊκός ήρωας, που εμφανίζεται όπου οι λευκοί έχουν εγκατασταθεί, και ο συμβολισμός του ανθρώπου που αγωνίζεται κατά του δράκου για να σώσει τη γυναίκα, θα πρέπει να γίνει σαφής στους Λευκούς Εθνικιστές παντού».

Πάντως σήμερα, στην «μητρόπολη» της πολυπολιτισμικής - πολυφυλετικής παραφροσύνης, που είναι η Μ. Βρετανία, ακόμα και η σημαία του Αγ. Γεωργίου – το εθνικό σύμβολο των Άγγλων, θεωρείται «ρατσιστική».  

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ / Πηγές: εδώ, εδώ, εδώ, εδώ κι εδώ