Michael Collins : Το «γελαστό παιδί» ήταν εθνικιστής

Του Γεωργίου Πισσαλίδη *

«Ήταν πρωί του Αυγούστου, κοντά στην ροδαυγή / βγήκα να πάρω αέρα, στην ποτισμένη γη. / Βλέπω μία κόρη κλαίει, σπαρακτικά θρηνεί / Σπάσε καρδιά μου εχάθη, το γελαστό παιδί».

Έκλεισαν φέτος στις 16 Οκτωβρίου, 122 χρόνια από την γέννηση του Μάικλ Κόλλινς, του στρατιωτικού ηγέτη του IRA στην διάρκεια του Αγώνα για την Ιρλανδική Ανεξαρτησία (1919- 1921) και εθνικιστή βουλευτή του Σιν Φέιν (Sinn Féin). Υπήρξε ο άνθρωπος που μόνος του γονάτισε μια Αυτοκρατορία και που δημιούργησε την Ιρλανδία ως κράτος. Πόσοι όμως ξέρουν  ότι είναι και ο πραγματικός ήρωας του «Γελαστού Παιδιού» του Μίκη Θεοδωράκη, που για χρόνια η αριστερά το πάσαρε ως «αντιφασιστικό» τραγούδι; 

Από την Εξέγερση του Πάσχα στον Απελευθερωτικό Αγώνα

Γεννημένος στις 16 Οκτωβρίου 1890, στο Σαμ’ς Κρος (Sam's Cross) στην κομητεία του Κορκ, ο Μάικλ Κόλλινς υπήρξε το τρίτο από τα οκτώ παιδιά ενός αγρότη. Από μικρός διεπνέετο από τον εθνικισμό, μιας και οι περισσότεροι δάσκαλοι του ήταν μέλη η υποστήριζαν το Εθνικιστικό κίνημα. Σε ηλικία 20 χρονών, στην διάρκεια της διαμονής του στο Λονδίνο, γίνεται μέλος της   «Ιρλανδικής Ρεπουμπλικανικής Αδελφότητος» (IRB), μίας μυστικής οργάνωσης, της οποίας τα μέλη ορκιζόταν στην απελευθέρωση της Ιρλανδίας και υπήρξε υπεύθυνη για τις σημαντικότερες εξεγέρσεις του 19ου αιώνα. Εδώ πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι στην Ιρλανδία, ο όρος εθνικισμός σημαίνει τον απλό πατριωτισμό, που στηρίζει αυτονομία από την Αγγλία, μη πλήρη απελευθέρωση ή αποσκίρτηση, αλλά μόνο με κοινοβουλευτικά μέσα, με ότι προβλήματα σημαίνει αυτό. Από την άλλη ο Ρεπουμπλικανισμός, αποδέχεται αποκλειστικά πλήρη απελευθέρωση της πατρίδας σε συνδυασμό με ένοπλη δράση και πίστη στο δημοκρατικό πολίτευμα. 

 

Ο Κόλλινς ήταν ήδη αξιοθαύμαστος οργανωτής της IRB, όταν πήρε μέρος στην Εξέγερση του Πάσχα του 1916, πολεμώντας δίπλα στον Πάτρικ Πηρς (Patrick Pearse) στην κατάληψη του Ταχυδρομείου του Δουβλίνου. Θα αναδεικνυόταν επίσης σε μεγάλο ταλέντο τόσο στην οργάνωση επιχειρήσεων, όσο στην χρηματοδότηση της εξέγερσης. Η Εξέγερση του 1916 θα αποτύχαινε τραγικά, αλλά θα άναβε το φυτίλι για τον Απελευθερωτικό Αγώνα τρία χρόνια αργότερα. 

Ο Κόλλινς αρχικά καταδικάσθηκε σε θάνατο, αλλά για να μην δημιουργηθεί  συμπάθεια στο πρόσωπο του, εξέτισε μόνο ένα χρόνο φυλάκισης σε φυλακή ασφαλείας. Όταν απελευθερώθηκε, ορίσθηκε διοικητικό μέλος του Σιν Φέιν και διοικητής οργάνωσης των «Ιρλανδών Εθελοντών». Αρχηγός και των δύο υπήρξε ο Ήμον ντε Βαλέρα (Éamon de Valera), ο μόνος επιζήσας ηγέτης της Εξέγερσης του Πάσχα. 

Στις εκλογές του 1918, ο Κολλινς  εκλέγεται βουλευτής του Κορκ. Όμως  μαζί με τους  υπόλοιπους βουλευτές του Σιν Φέιν, αρνείται να λάβει θέση στην Βουλή του Γουέστμίνιστερ. Έτσι το 1919, θα ιδρυθεί η ‘Ντάιλ Έιρεααν’ (Dáil Éireann), το πρώτο Ιρλανδικό Κοινοβούλιο με πρόεδρο τον Βαλέρα. Άπαντες οι βουλευτές συλλαμβάνονται, παρόλη τη προειδοποίηση του Κόλλινς, που είχε κατασκόπους παντού και γλύτωσε. Τον Απρίλη του 1919, ο Κόλλινς οργανώνει την απελευθέρωση του Ήμον ντε Βαλέρα, του Άρθουρ Γκρίφιθ και των άλλων βουλευτών. Από εκεί και πέρα, η πολιτική του καριέρα εκτινάζεται στα ύψη. Το καλοκαίρι του 1919, αναλαμβάνει Πρόεδρος της IRB και τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς, Διευθυντής Πληροφοριών του IRA, όπως ονομάζονται πλέον οι «Ιρλανδοί Εθελοντές». 

Ο Μάικλ Κόλλινς και ο Αγώνα της Ανεξαρτησίας

Στις 21 Ιανουαρίου 1919, με αφορμή την δολοφονία αστυνομικών από μια ομάδα του IRA, ξεκινά ο Αγώνας της  Ανεξαρτησίας. Η βρετανική κυβέρνηση επιβάλει στρατιωτικό νόμο στο νησί και στέλνει τους παραστρατιωτικούς των Black and Tans. Στην διάρκεια του Αγώνα, ο Μάικλ Κόλλινς θα ίδρυε τις περίφημες flying columns, ομάδες αντάρτικου, που κτυπούσαν γρήγορα και εξαφανιζόταν. Οι ομάδες βασιζόταν στην καθοδήγηση τοπικών ηγετών και ανάπτυξη στρατηγικής από τον ίδιο τον Κόλλινς η τον Ρίτσαρντ Μουλκάχυ. Η καλή γνώση της επαρχίας και η στενή σχέση με τον λαό της, θα αντιστάθμιζε την έλλειψη εφοδίων. Αυτή η τακτική ανέδειξε τον Μάικλ Κόλλινς ως έναν από τους μεγαλύτερους θεωρητικούς του ανταρτοπόλεμου, που αργότερα αντιγράφηκε από την ΕΟΚΑ. 

Επιπλέον ανακηρύχτηκε Διευθυντής Οικονομικών της Ιρλανδικής Κυβέρνησης, που θα προσπαθούσε να πάρει εθνικό δάνειο από ξένες κυβερνήσεις. Επίσης θα αντικαθιστούσε επάξια τον Πρωθυπουργό Βαλέρα, όσο αυτός έλειπε στην Αμερική. Όμως όταν αρχίσει να εισάγει κρυφά όπλα στην Ιρλανδία, η Βρετανική κυβέρνηση θα τον επικηρύξει για  10.000 λίρες της εποχής (360.000 σημερινά ευρώ). 

Ήμον ντε Βαλέρα (αριστερά) και Μάικλ Κόλλινς (κέντρο), πριν την Συνθήκη Ανεξαρτησίας

Η Συνθήκη της Ανεξαρτησίας και ο Ιρλανδικός Εμφύλιος  

Τον Ιούλιο του 1921, ο Κόλλινς θα ανάγκαζε την Αγγλία να υπογράψει  συνθήκη ειρήνης. Θα στελνόταν στις  διαπραγματεύσεις του Λονδίνου, που διάρκεσαν από τον Οκτώβριο μέχρι τον Δεκέμβριο, μαζί με τον Άρθουρ Γκρίφιθ και τον Μάικλ Κόλλινς, οι οποίοι και υπέγραψαν την Αγγλο-Ιρλανδική Συνθήκη.

Με αυτήν, η Ιρλανδία είναι αυτοδιοικούμενη κτήση,  όπως ο Καναδάς και η Αυστραλία. Μόνη εξαίρεση η Βόρειος Ιρλανδία, η οποία χάνει κάθε όνειρο για μελλοντική ένταξη στην Ιρλανδική Δημοκρατία. Η Ιρλανδική Κυβέρνηση θα ορκιζόταν στο Ιρλανδικό Κράτος, όμως υπήρχε και ένας δευτερεύον όρκος πίστης στο Στέμμα ως μέρος της Συνθήκης και όχι γενικά. Αυτό  δημιούργησε παρανόηση και οδήγησε στον εμφύλιο. 

Η υπογραφή συνθήκης έγινε με απειλή πολέμου από τον Λόυντ Τζωρτζ, όμως ο Κόλλινς ποτέ δεν την θεώρησε τελική, ελπίζοντας σε καλύτερες μέρες. Βγαίνοντας από την αίθουσα διαπραγματεύσεων, ο Μάικλ Κόλλινς θα δήλωνε προφητικά: «Πιστέψτε με. Με αυτήν την συνθήκη, υπέγραψα την θανατική μου καταδίκη».  

H κηδεία του Κόλλινς

Ο τάφος του

 Πράγματι, o Βαλέρα παραιτείται και αναλαμβάνει ο Γκρίφιθ με τον Κόλλινς πρόεδρο της Προσωρινής Κυβέρνησης του Δουβλίνου. Ο IRA χωρίζεται σε οπαδούς και αντιπάλους της Συνθήκης. Οι πρώτοι θα αποτελέσουν τον Εθνικό Στρατό και οι δεύτεροι τους Άτακτους υπό τον Ντε Βαλέρα. Στις 6 Ιουλίου με αφορμή τα Ειρηνοδικεία του Δουβλίνου υπό τον Ρόρυ Κόννορ ξεκινά ένας δεκάμηνος εμφύλιος. Ο Κόλλινς αναλαμβάνει και αρχηγός του Εθνικού Στρατού, κάνοντας τα πάντα για να μην χυθεί αδελφικό αίμα. Όμως στις 22 Αυγούστου1922, ο άνθρωπος που γονάτισε μία Αυτοκρατορία, πέφτει νεκρός σε μια ενέδρα στο Κορκ.  

Ο Κόλλινς, ο Μίκης και το «Γελαστό Παιδί»

To 1957, ο Ιρλανδός επαναστάτης και θεατρικός συγγραφέας, Μπρένταν Μπέαν (1923- 1964) γράφει το έργο «Ένας Όμηρος». Σε αυτό ο IRA συλλαμβάνει ένα εγγλέζο στρατιώτη για να τον ανταλλάξει με κρατουμένους συναγωνιστές. Αν και ο Μπέαν είχε γράψει τραγούδια για το έργο, το ελληνικό ανέβασμα του 1961 είχε μουσική Μίκη Θεοδωράκη με  στίχους του Μπέαν, μεταφρασμένους από τον Βασίλη Ρώτα (δες κι εδώ). Στην διάρκεια του έργου, ένας από τους επαναστάτες τραγουδά το «Το Γελαστό Παιδί» για κάποιον, που όπως λέει χαρακτηριστικά, «σκοτώθηκε από τους δικούς μας». Ιδού οι αρχικοί στίχοι: «Ανάθεμα την ώρα, κατάρα την στιγμή / σκοτώσαν οι δικοί μας το γελαστό παιδί». «Γελαστό μου παιδί» ήταν το παρατσούκλι που έδωσε στον Κόλλινς, η μητέρα του Μπήαν, στενή φίλη του Ιρλανδού ηγέτη. Και αυτό επειδή την είχε βοηθήσει όταν ο άνδρας της πήγε φυλακή για συμμετοχή στον IRA.  

Όμως στην «Μαγική Πόλη», που κυκλοφόρησε την επόμενη χρονιά, οι στίχοι μεταλλάχτηκαν σε «σκοτώσαν οι εχθροί μας το γελαστό παιδί». Στις δε συναυλίες της Μεταπολίτευσης σε «σκοτώσαν οι φασίστες το γελαστό παιδί». Αυτό όμως δεν συνάδει με τους στίχους «Μόνο  να’ταν σκοτωμένο στου αρχηγού το πλαϊ / και μόνον από βόλι Εγγλέζου να’ χε πάει/ κι από απεργία πείνας μέσα στην φυλακή / θα’ ταν τιμή μου που έχασα το γελαστό παιδί». Υπ’ όψιν οι πρωτότυποι στίχοι του The Laughing Boy αντί για «αρχηγό», μιλούσαν για τον Πάτρικ Πηρς και την ανατίναξη του Ταχυδρομείου. Μετά από όλα αυτά, δεν μένει αμφιβολία για το ποιος είναι το αληθινό «Γελαστό Παιδί».  Νομίζουμε λοιπόν ότι είναι καιρός να σταματήσει η αριστερή εκμετάλλευση και καπηλεία. 

* Συντομευμένη εκδοχή του άρθρου δημοσιεύθηκε στον «Ελεύθερο Κόσμο» της 17ης Οκτωβρίου 2010. 

** Το 1996 γυρίστηκε από τον Neil Jordan η ταινία “Michael Collins”, με τον ηθοποιό Liam Neeson στον κεντρικό ρόλο. Παίζουν επίσης : Aidan Quinn, Stephen Rea, Alan Rickman και Julia Roberts. Στην Ελλάδα μεταφράστηκε «Ο Επαναστάτης».

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ / Πηγή