Jan Palach (1948 - 1969): Ο Τσέχος φοιτητής που θυσιάστηκε για να αφυπνιστεί ο λαός του

Τον Αύγουστο του 1968, η Σοβιετική Ένωση του Λεονίντ Μπρέζνιεφ, εισέβαλε στην Τσεχοσλοβακία για να συντρίψει τις μεταρρυθμίσεις φιλελευθεροποίησης της κυβέρνησης του Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ (Alexander Dubček) κατά τη διάρκεια της Άνοιξης της Πράγας και να επαναφέρει την χώρα στον «σωστό, σοσιαλιστικό δρόμο». Ο γεννημένος στην Πράγα Jan Palach (Γιαν Πάλαχ), φοιτητής Ιστορίας και Πολιτικής Οικονομίας, αποφάσισε να θυσιαστεί σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την εισβολή και αυτοπυρπολήθηκε στην πλατεία Wenceslas, στις 16 Ιανουαρίου 1969.

  

Σύμφωνα με επιστολή που έστειλε σε διάφορες δημόσιες προσωπικότητες, μια ολόκληρη μυστική αντιστασιακή οργάνωση είχε συσταθεί με σκοπό παρόμοιες αυτο-θυσίες, μέχρι να ικανοποιηθούν τα αιτήματά τους. Ωστόσο, φαίνεται ότι μια τέτοια ομάδα δεν υπήρξε ποτέ. Οι απαιτήσεις που περιγράφονταν στην επιστολή ήταν η κατάργηση της λογοκρισίας και η παύση της διανομής της ‘Zpráva’, της επίσημης εφημερίδας των σοβιετικών δυνάμεων κατοχής. Επιπλέον, η επιστολή ζητούσε από τον λαό της Τσεχοσλοβακίας να κηρύξει μια γενική απεργία σε υποστήριξη αυτών των αιτημάτων.

Ένα προηγούμενο προσχέδιο της επιστολής Palach έκανε επίσης έκκληση για την παραίτηση ενός αριθμού φιλο-σοβιετικών πολιτικών, αλλά η έκκληση δεν υπήρχε  στην τελική έκδοση, η οποία έλεγε ότι «οι απαιτήσεις μας δεν είναι ακραίες, αντίθετα». Ο Palach πέθανε από τα εγκαύματά του αρκετές ημέρες μετά την πράξη του, στο νοσοκομείο. Στο νεκροκρέβατό του, τον επισκέφτηκε μια γνωστή του κοπέλα από το πανεπιστήμιο και ένας ηγέτης των φοιτητών, στους οποίους είχε απευθύνει ένα από τα δύο αντίγραφα της επιστολής του. Αναφέρθηκε ότι ο ίδιος είχε ζητήσει από τους άλλους να μην κάνουν ό, τι είχε κάνει ο ίδιος, αλλά αντίθετα να συνεχίσουν τον αγώνα με άλλα μέσα, αν και αμφισβητείται αν το είπε πράγματι αυτό.

Ήδη σε λίγες ώρες μετά τον αυτοπυρπολισμό του Palach, η κλινική περικυκλώθηκε  από δημοσιογράφους που ζητούσαν πληροφορίες για την υγεία του. Η επικεφαλής γιατρός, Jana Dolezalova, αποφάσισε να κλείσει την κλινική και να αφήσει μόνο την  η μητέρα του Palach και τον αδελφό του Jiří.

Σύμφωνα με τον Jaroslava Moserová, ειδικό στα εγκαύματα ο οποίος ήταν ο πρώτος που φρόντισε τον Palach στο Νοσοκομείο του Πανεπιστήμιο του Καρόλου, ο Palach δεν αυτοπυρπολήθηκε για να διαμαρτυρηθεί για την σοβιετική κατοχή, αλλά το έκανε για να διαμαρτυρηθεί για την "κατάπτωση του ηθικού" των Τσεχοσλοβάκων πολιτών που είχε προκληθεί από την κατοχή.

Η κτηνώδης εισβολή των σοβιετικών στρατευμάτων τον Αύγουστο του 1968 και η κατοχή που ακολούθησε, κράτησε όσο χρειάστηκε για να εκδιωχθεί ο Ντούπτσεκ από την εξουσία, να αντικατασταθεί από τον Γκούσταβ Χούσακ (θλιβερή μαριονέτα των σοβιετικών ηγετών) και να επανέλθει στη χώρα «η ασφάλεια και η τάξη» του κομμουνιστικού νεκροταφείου. Ο Χούσακ στραγγάλισε την «Άνοιξη της Πράγας» και επέβαλε στη χώρα την απογοήτευση και την απάθεια. Έτσι, ενώ οι Τσεχοσλοβάκοι πολίτες στην αρχή έφτυναν, γιουχάιζαν και συχνά πετούσαν βόμβες μολότοφ κατά των πάνοπλων εισβολέων, προοδευτικά κατέφυγαν στην αδιαφορία και στη μοιρολατρία.

«Δεν ήταν τόσο εξ αιτίας της αντίθεσής του στη σοβιετική κατοχή, αλλά της απογοήτευσης που έβλεπε ότι είχε πιάσει τον λαό που ήταν στα πρόθυρα να κάνει συμβιβασμούς και ήθελε να σταματήσει αυτή την πτώση του ηθικού του» λέει ο Moserová.  

Η κηδεία του Palach μετατράπηκε σε μια μεγάλη διαδήλωση ενάντια στην κατοχή, και ένα μήνα αργότερα (στις 25 Φεβρουαρίου 1969) ένας άλλος φοιτητής, ο Jan Zajíc, αυτοπυρπολήθηκε και πέθανε στο ίδιο μέρος, και τον Απρίλιο του ίδιου έτους έκανε το ίδιο ο Evžen Plocek στην πόλη Jihlava.

Ο Palach αρχικά τάφηκε στο νεκροταφείο Olšany. Καθώς το μνήμα του άρχισε να γίνεται σε εθνικό ιερό, η μυστική αστυνομία της Τσεχοσλοβακίας (StB) έβαλε στόχο να καταστρέψει κάθε μνήμη της πράξης του Palach και να προβεί σε εκταφή των λειψάνων του, τη νύχτα της 25ης Οκτωβρίου 1973. Το σώμα του στη συνέχεια αποτεφρώθηκε και εστάλη στη μητέρα του στην γενέτειρά του πόλη Vsetaty ενώ μια άγνωστη ηλικιωμένη γυναίκα τοποθετήθηκε στον τάφο του. Η μητέρα του Palach δεν είχε τη δυνατότητα να τοποθετήσει τη λάρνακα στο νεκροταφείο του χωριού μέχρι το 1974.

Κατά την 20η επέτειο του θανάτου του Palach, οι διαμαρτυρίες στη μνήμη του Palach κλιμακώθηκαν. Στην «εβδομάδα Πάλαχ» που ακολούθησε, έλαβαν χώρα μια σειρά αντικομμουνιστικών διαδηλώσεων στην Πράγα μεταξύ 15 και 21 Ιανουαρίου 1989 που κατεστάλησαν από την αστυνομία με την βία. Η «εβδομάδα Palach» θεωρείται καταλύτης της πτώσης του κομμουνισμού στην Τσεχοσλοβακία μετά από 10 μήνες.

Μετά από τη Βελούδινη επανάσταση (1989) ο Πάλαχ τιμήθηκε στην Πράγα με ένα χάλκινο σταυρό στο δάπεδο της πλατείας.

Η ακραία πράξη αντίστασης του Palach σύντομα έγινε ένα κομβικό σημείο για την αντιπολίτευση στη σοβιετική κατοχή της Τσεχοσλοβακίας και στην κηδεία του παραβρέθηκαν δεκάδες χιλιάδες λαού. Ένας από αυτούς ήταν ο πρώην αντιφρονούντας Jiří Navrátil, ο οποίος θυμάται τις ημέρες εκείνες ως μια στιγμή εθνικής αλληλεγγύης κατά τη διάρκεια μιας ιδιαίτερα ζοφερής περιόδου στην ιστορία της χώρας:

«Ήταν πραγματικά μια πολύ ειδική εκδήλωση, γιατί μόνο δύο ή τρεις φορές στη ζωή μου, έχω διατελέσει μέλος μιας κοινωνίας που ήταν μια ψυχή και μια γνώμη. Ήταν κάτι φανταστικό και αξιοθαύμαστο. Δεν ήταν μόνο αξέχαστο αλλά και εντυπωσιακό, και εξακολουθεί να είναι για μένα μέχρι σήμερα».

Αν και ο Jan Palach είναι πλέον απλώς ένα σύμβολο για τους περισσότερους Τσέχους, ο Jiří Navratil τον ήξερε προσωπικά. Θυμάται τον Palach ως έναν ιδεαλιστή νεαρό άνδρα ο οποίος ήταν ενθουσιώδης υποστηρικτής της Άνοιξης της Πράγας και της ιδέας της δημιουργίας ενός «σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο», την οποία οι ηγέτες της εποχής εκείνης υποστήριζαν.

«Πρέπει να πω ότι ήταν ένας πολύ ωραίος και ευφυής νεαρός άνδρας. Ήταν η αρχή του 1968. Ήμασταν όλοι γεμάτοι ελπίδα. Ήμασταν φυσικά πολύ αφελείς, διότι δεν ήταν δυνατόν να κάναμε έναν «καλύτερο κομμουνισμό». Αλλά εκείνη η γενιά της δεκαετίας του 1960 ήταν της γνώμης ότι είναι εφικτό να γίνει κάτι με αυτή την ανόητη ιδέα».

Ο σκηνοθέτης Ivan Biel κατέγραψε αξέχαστες σκηνές από την κηδεία του Palach και έφτιαξε μια ταινία για την κληρονομιά του. Κατά τη γνώμη του, ο νεαρός φοιτητής απογοητεύτηκε βαθύτατα όταν η Σοβιετική εισβολή συνέθλιψε βάναυσα τα ιδανικά της Άνοιξης της Πράγας και αυτό τον ανάγκασε να διαμαρτυρηθεί με έναν τέτοιο ακραίο τρόπο.

«Ο Palach ήταν ένας πολύ έξυπνος νεαρός άνδρας. Είχε ένα αναλυτικό μυαλό. Μελετούσε τα πράγματα σε βάθος και είχε μια πολύ ισχυρή κοινωνική και πολιτική συνείδηση​​. Δεν ήταν δεξιός, πίστευε στα ιδανικά του σοσιαλισμού, τουλάχιστον στην αρχή. Αλλά νομίζω ότι η σοβιετική κατοχή στην Τσεχοσλοβακία άλλαξε τα πάντα μέσα του. Ξαφνικά, είδε τι συνέβαινε. Και όχι μόνο αυτό, είδε επίσης τον αντίκτυπο που είχε στην τσεχική κοινωνία».

Το 2013 η Agnieszka Holland (Ανιέσκα Χόλαντ) σκηνοθέτησε την τηλεοπτική σειρά “Burning Bush”. Η τηλεοπτική σειρά εστιάζει στη μάχη που έδωσε η μητέρα του νεαρού με τη δικηγόρο της, προκειμένου να αποδοθεί δικαιοσύνη ενάντια στην κομμουνιστική κυβέρνηση που προσπάθησε να ατιμάσει την θυσία του γιου της, μέσω ενός βουλευτή ο οποίος είχε υποστηρίξει ότι ο Πάλαχ χρησιμοποίησε ψεύτικη φωτιά συνωμοτώντας με την Δύση.

Για τη Χόλαντ η ιστορία του Γιαν Πάλαχ είχε μεγάλη σημασία σε προσωπικό επίπεδο, καθώς ως φοιτήτρια βρισκόταν στην Πράγα και μετείχε στο φοιτητικό κίνημα τη δεκαετία του 60, όταν τα σοβιετικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Τσεχοσλοβακία. 

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ / Πηγές: εδώ, εδώ, εδώ και εδώ