Το αμάρτημα της Δημοκρατίας

Του πατρός Stephen Freeman* / ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ

"Κύριε, δεν είμαι άξιος να έρθεις κάτω από τη στέγη μου. Αλλά μόνο να πεις έναν λόγο και ο δούλος μου θα γιατρευτεί. Για είμαι κι εγώ ένας άνθρωπος κάτω από εξουσία, έχοντας στρατιώτες κάτω από μένα. Και λέω στον έναν, «Πήγαινε» και πηγαίνει και στον άλλον, «Έλα», και έρχεται. Και προς τον δούλο μου, «κάνε αυτό», και το κάνει".

Όταν ο Ιησούς το άκουσε, θαύμασε και είπε σε εκείνους που τον ακολουθούσαν, «Αληθώς σας λέγω, δεν έχω βρει τέτοια μεγάλη πίστη, ούτε καν στο Ισραήλ!» (Κατά Ματθαίον 8: 8-10)

+++

Η συνάντηση του Ιησού με τον ρωμαίο εκατόνταρχο είναι μια από τις λιγότερο σύγχρονες με την εποχή μας εμπειρίες σε όλη την Αγία Γραφή. Από όλες τις ιστορίες της Καινής Διαθήκης, αυτή είναι η πιο δύσκολη να επαναληφθεί στην δική μας κουλτούρα. Στον κόσμο μας, εμείς οι ίδιοι είμαστε η μόνη μας εξουσία (αρχή) - δεν είμαστε ούτε πάνω από κάποιον, ούτε υποκείμεθα σε κάποιον. Είμαστε γεμάτοι με το πνεύμα της δημοκρατίας και, ως εκ τούτου, περιφρονούμε την Βασιλεία του Θεού.

Ο κόσμος των βασιλέων και των ηγεμόνων άρχισε να καταρρέει κατά την ίδια στιγμή που τα έθνη-κράτη άρχισαν την άνοδό τους. Κατά το 1534, ο Ερρίκος ο VIII της Αγγλίας αποκήρυξε κάθε εξουσία μεγαλύτερη από τον εαυτό του σε σχέση με την Εκκλησία της Αγγλίας. Λίγο περισσότερο από έναν αιώνα αργότερα, το Κοινοβούλιο ακολούθησε το παράδειγμά του και ανέτρεψε τον ίδιο τον βασιλιά και τον αποκεφάλισε. Την ίδια τύχη είχε ο βασιλιάς της Γαλλίας ύστερα από 150 χρόνια. Η πορεία της σύγχρονης προόδου σημαίνει «θάνατος στους τυράννους».

Όταν ο Ερρίκος αρνήθηκε να αναγνωρίσει την εξουσία του Πάπα, έκανε τον εαυτό του "Πάπα". Με κάθε εκ των προτέρων αποκήρυξη της εξουσίας, η ίδια η εξουσία δεν εξαφανίζεται - απλά γίνεται πιο οικουμενικοποιημένη. Σήμερα, στον σύγχρονο Χριστιανισμό, λέγεται ότι "κάθε άνθρωπος είναι ένας Πάπας". Ενώ μερικές γενιές πριν, οι άνθρωποι υποστήριζαν ότι η Αγία Γραφή μόνη της έχει εξουσία, σήμερα, αυτό επίσης, έχει ανατραπεί. Κάθε άτομο έχει τη δική του εξουσία.

Αυτό ίσως λέγεται κάπως ακραία. Έχουμε αφεντικά στο χώρο εργασίας, καθηγητές στην τάξη και άλλες εξουσίες. Αλλά, όπως κάποιος σε θέση "εξουσίας" μπορεί να επιβεβαιώσει, οι θέσεις αυτές βρίσκονται υπό αυξανόμενη πίεση και έλεγχο. Συχνά, έχουν εξουσία, μόνο και μόνο επειδή έχουν δύναμη καταναγκασμού. Η εξουσία που στηρίζεται με τρόπο φυσικό σε ένα πρόσωπο ή σε μια θέση έχει σχεδόν εξαφανιστεί από τον κόσμο μας.

Έχω πλήρη συμπάθεια για την πολιτική θέση της δημοκρατίας. Εξελίχθηκε ως ένα μέσο για την αντιμετώπιση της τυραννίας - αν και συχνά είναι εντελώς αναποτελεσματική στην αντιμετώπιση σύγχρονων ηγετών που ασκούν τυραννία στο όνομα της δημοκρατίας. Αλλά δεν προσφέρω πολιτικές προτάσεις σε αυτό το άρθρο και δεν έχω κανένα ενδιαφέρον για καμιά συζήτηση για αυτό το θέμα. 

Ενδιαφέρομαι, ωστόσο, βαθύτατα για την πνευματική ασθένεια που συνοδεύει την εσωτερίκευση του δημοκρατικού project. Δεν έχουμε μόνο οικοδομήσει τον πολιτικό μας κόσμο με ένα «δημοκρατικό» τρόπο, έχουμε πνευματικοποιήσει την έννοια και έχουμε φτιάξει μια περιγραφή για το πώς ο κόσμος πραγματικά είναι και πώς θα έπρεπε να είναι. Οι παραδοχές της δημοκρατίας έχουν γίνει οι παραδοχές της σύγχρονης ηθικής και η μήτρα της κοσμοθεωρίας μας. Είναι αυτή η εσωτερίκευση της δημοκρατίας που κάνει τον εκατόνταρχο κάτι αδύνατο στην δική μας εποχή.

Οι άνθρωποι του σύγχρονου κόσμου έχουν μια αίσθηση περί ισότητας ότι είναι έμφυτη, και συχνά δυσανασχετούν με κάθε ισχυρισμό περί εξουσίας. Φυσικά, η ισότητα είναι αλήθεια κατά έναν ορισμένο τρόπο, και εντελώς ψευδής κατά έναν άλλον. Είναι αλήθεια ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν ίση αξία – κανενός η ζωή δεν είναι πιο πολύτιμη από του άλλου. Αλλά κατά ένα άλλο μέτρο, δεν είμαστε ίσοι, γιατί δεν είμαστε σύμμετροι. Είμαι ίσης αξίας, αλλά δεν είμαι τόσο έξυπνος όσο ο άλλος. Είμαι ίσης αξίας, αλλά δεν είμαι τόσο ταλαντούχος, ή όμορφος, ή πλούσιος κ.λπ. Προφανώς, η ευφυΐα, το ταλέντο, η ομορφιά, ο πλούτος και τα παρόμοια δεν είναι τα κατάλληλα πρότυπα σύγκρισης, όταν μιλάμε για ισότητα. Αλλά η εσωτερική μας αίσθηση της ισότητας μας κάνει συχνά να διεκδικούμε ισότητα εκεί που δεν υπάρχει.

Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην πνευματική ζωή. Μου λένε μερικές φορές, «εγώ δεν χρειάζεται να εξομολογηθώ τις αμαρτίες μου σε έναν ιερέα. Μπορώ να προσευχηθώ άμεσα στο Θεό». Ένας νεαρός μου το είπε αυτό πρόσφατα και πρόσθεσε: «Η Βίβλος λέει ότι πρέπει να εξομολογούμαστε μόνο στον Θεό». Εγώ του επεσήμανα ότι έκανε πραγματικά λάθος, ότι στη μόνη αναφορά που κάνει στην εξομολόγηση, η Βίβλος λέει ότι πρέπει να εξομολογούμαστε τις αμαρτίες μας «ο ένας στον άλλο». Ένιωσε έκπληξη και λύπη.

Οι Γραφές μιλούν επίσης για πρεσβύτερους και ηγέτες και για υπακοή και για  σεβασμό και για πολλά άλλα πράγματα που δεν έχουν καμία θέση στο πνεύμα της δημοκρατίας. Το λάθος του νεαρού ήταν να σκεφτεί ότι η Αγία Γραφή επιβεβαίωνε την δημοκρατική κοσμοθεωρία του. Αλλά οι Γραφές ανήκουν στον κόσμο του Ρωμαίου εκατόνταρχου.

Πολλά από αυτά που περνιούνται σήμερα ως Προτεσταντισμός δεν είναι τίποτα τέτοιο. Μάλλον, είναι ένας διάφανος μανδύας του δημοκρατικού πνεύματος στην "προσευχή". «Η σωτηρία κατά χάριν μέσω της πίστης» είναι ένα σύνθημα του  ατομικισμού, ενός Χριστιανισμού «με δικαίωμα». Δεν υπάρχουν έργα, δεν υπάρχουν απαιτήσεις, μόνο ένα «γεμάτο χάρη» δικαίωμα. Για την απόλυτη μορφή δημοκρατίας είναι το άτομο που δεν χρειάζεται κανέναν άλλον: καμία Εκκλησία, κανέναν ιερέα, κανένα μυστήριο, μόνο τον Θεό που καταλαβαίνω, ο οποίος με σώζει με τη χάρη.

Οι εξωτερικές μορφές του Χριστιανισμού μας μεταμορφώνονται τόσο γρήγορα όσο η αγορά μπορεί να τις φανταστεί. Ακόμα και οι νέες κυριακάτικες (!) συναθροίσεις των αθεϊστών ελάχιστα διαφέρουν από πολλές χριστιανικές συναθροίσεις. Ο ίδιος ο Θεός δεν μπορεί να είναι απαραίτητος για την πνευματικότητα της δημοκρατίας μας. Που να χωρέσει ο Θεός σε έναν κόσμο ίσων;

Ο κλασικός κόσμος του Ορθόδοξου Χριστιανισμού είναι βαθύτατα αντιδημοκρατικός. Υποστηρίζει ότι το σύμπαν και τα πάντα που υπάρχουν διέπονται από μια ιεραρχία. Αυτή η διδασκαλία δεν είναι ένα τεχνούργημα μιας παλαιότερης πατριαρχίας (μια τυπική κριτική που ασκείται από τους ‘δημοκρατικούς’), αλλά ένα ουσιαστικό μέρος του χριστιανικού ευαγγελίου. Γιατί αν ο Ιησούς είναι ο Κύριος, τότε το σύμπαν έχει Θεό. Η δημοκρατική πνευματικότητα είναι δύσπιστη απέναντι σε κάθε ιεραρχία – οτιδήποτε αμφισβητεί το μύθο της ισότητας το βιώνει ως απειλή. "Ο Ιησούς ποτέ δεν είπε τίποτα για αυτό ή το άλλο…. κλπ"

Ο ιερός σεβασμός στους αγίους, η τιμή των εικόνων και των κειμηλίων, η θέση που κατέχει η Μητέρα του Θεού είναι βαθιά προσβλητικά για την σύγχρονη δημοκρατία. Τα παράπονα που ακούμε από εκείνους που απορρίπτουν αυτά τα πράγματα είναι αρκετά αποκαλυπτικά. Σπάνια είναι οι κλασικές διαμαρτυρίες των αληθινών εικονομάχων που ακούγονται. Μάλλον, είναι οι σύγχρονες δηλώσεις, "Δεν χρειάζομαι κανέναν μεταξύ εμού και του Θεού". Είναι η οικουμενική πρόσβαση στο Θεό, χωρίς παρεμβολές, χωρίς διαμεσολάβηση, χωρίς ιεραρχία, χωρίς μυστήρια, χωρίς, τελικά, καμία ανάγκη για κανέναν άλλον, που προσβάλλεται από το ιεραρχικό σχήμα του κλασικού Χριστιανισμού. 

Μια πνευματική ζωή χωρίς εκκλησιαστικούς κανόνες, χωρίς έθιμα, χωρίς παράδοση, είναι η απόλυτη δημοκρατική ελευθερία. Αλλά εξαπολύει την τυραννία της ατομικής φαντασίας. Γιατί χωρίς μεσολαβητική παράδοση, ο σύγχρονος πιστός υπόκειται μόνο στη δική του ιδιοτροπία. Το αποτέλεσμα είναι να μην έχει κανέναν Κύριο, παρά μόνο τον Θεό της δικής του φαντασίας. Ακόμα και η προσφυγή του στην Αγία Γραφή είναι χωρίς αποτέλεσμα – γιατί είναι η δική του ερμηνεία που έχει την κυριότητα πάνω στο Λόγο του Θεού. Αν δεν έχουμε καμία ιεραρχία, δεν έχουμε τον Χριστό ως Κύριο. Δεν μπορούμε να εφεύρουμε το δικό μας μοντέλο του σύμπαντος και να ζητήσουμε ο Θεός να συμμορφωθεί σε αυτό.

Είναι μεγάλο πνευματικό επίτευγμα το να μην «συμμορφωνόμαστε με αυτόν τον κόσμο». Οι ιδέες και οι παραδοχές των σύγχρονων δημοκρατιών καταναλωτών διαπερνούν σχεδόν κάθε πτυχή του πολιτισμού μας. Θα γίνει ένα αναπόφευκτο μέρος του εσωτερικού μας κόσμου. Μόνο με την εξέταση τέτοιων υποθέσεων, υπό το φως της μεγαλύτερης χριστιανικής παράδοσης μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα παραμείνουμε πιστοί στον Χριστό εν αληθεία. Όσοι επιμένουν στην απουσία της πνευματικής εξουσίας, ή απαιτούν ότι τίποτα δεν μεσολαβεί για την χάρη, θα ανακαλύψουν ότι η ζωή τους υπηρετεί τον πιο σκληρό αφέντη - το πνεύμα της εποχής.

* Ο π. Stephen Freeman είναι ιερέας του Ορθόδοξου Ιερού Ναού της Αγίας Άννας στο Oak Ridge του Τενεσσί στις ΗΠΑ. Το ιστολόγιό του “Glory to God for All Things” («Δόξα τω Θεώ πάντων ένεκεν») έχει γίνει μια από τις πιο δημοφιλείς Ορθόδοξες ιστοσελίδες (στα αγγλικά) και μεταφράζεται συχνά στα ρουμανικά, στα γαλλικά και στα σερβικά, από ενθουσιώδεις αναγνώστες. Είναι επίσης συγγραφέας του βιβλίου “Everywhere Present” (‘Πανταχού Παρών’).

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ / Πηγή