Ο Καλός (Νότιος), ο Κακός (Βόρειος) και ο Άσχημος...!

Ποιος δεν γνωρίζει το «επικό» spaghetti western του Sergio Leone «Ο Καλός, ο Κακός και ο Άσχημος» (ιταλικά: "Il buono, il brutto e il cattivo") που βγήκε επίσημα στους ιταλικούς κινηματογράφους το 1966; Η επιβλητική μουσική του με την υπογραφή του μεγάλου Ennio Morricone έμεινε στην ιστορία, όπως και ο ρόλος του Κλιντ Ίστγουντ. Η ταινία, που ήταν η τρίτη και η καλύτερη της Τριλογίας των Δολαρίων, μετά το "Για Μια Χούφτα Δολάρια" (1964) και το "Μονομαχία στο Ελ Πάσο" (1965), παραμένει «φρέσκια» παρόλο που πέρασαν 52 χρόνια από την πρώτη προβολή της.

Στην ταινία βλέπουμε τρεις διαφορετικούς τύπους - τυχοδιώκτες, τον Μεξικάνο Tuco («Ο Άσχημος», Eli Wallach), τον “Angel Eyes” / «Αγγελομάτη» («Ο Κακός», Lee Van Cleef) και τον “Blondie” / «Ξανθούλη» («Ο Καλός», Clint Eastwood), να αναζητούν ένα σεντούκι χρυσού της Συνομοσπονδίας, εν μέσω του «εμφύλιου» πολέμου Βορείων – Νοτίων και ειδικότερα κατά την αποτυχημένη επιχείρηση των Νοτίων στο New Mexico, την Arizona και το Colorado υπό τον στρατηγό Henry Sibley.

Η ταινία όπως είπαμε, είναι καταπληκτική, «σταθμός» στην ιστορία του κινηματογράφου, αλλά ένας από τους λόγους που η ταινία αξίζει χίλιους επαίνους και για τον οποίον κάθομαι να γράψω πέντε πράγματα είναι ο τρόπος που αντιμετωπίζει ο Leone τις δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις. Τους Βόρειους και τους Νότιους. Και είναι ξεκάθαρη η συμπάθεια που δείχνει στους Νότιους. Τους ηττημένους. Τους μόνιμα συκοφαντημένους. Βλέπετε, τα χρόνια εκείνα οι άνθρωποι δεν ήταν εγκλωβισμένοι στα σιδερένια δεσμά της πολιτικής ορθότητας και μπορούσαμε να απολαμβάνουμε ταινίες που δεν απηχούσαν τις κατεστημένες πολιτικά ορθές απόψεις, από τις οποίες κανείς σήμερα δεν τολμά να ξεκλίνει.   

Και όσον αφορά τις πολιτικές απόψεις του, να πούμε ότι ο Sergio Leone, ο οποίος γεννήθηκε στη Ρώμη το 1929 και πέθανε το 1989 σε ηλικία 60 ετών, και είχε έναν πατέρα που λόγω της αντίθεσής του στο καθεστώς του Μουσολίνι εξορίστηκε στη Νάπολη με την οικογένειά του και βρισκόταν σε επιτήρηση, δήλωνε «ένας απογοητευμένος σοσιαλιστής, μέχρι και αναρχικός, αλλά μετριοπαθής αναρχικός που δεν πηγαίνει να ρίχνει βόμβες…». Δήλωνε επίσης την πίστη του στην οικογένεια, ενώ μια γνωστή του ατάκα ήταν η «δεν μπορείς να είσαι κομμουνιστής αν έχεις μια βίλα…».

Για τον αμερικάνικο «εμφύλιο» πόλεμο που έχει κυρίαρχο έναν ρόλο στην ταινία είχε πει: «Διάβασα κάπου ότι 120.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στα στρατόπεδα κράτησης των Νοτίων, όπως στο Andersonville. Ήξερα όμως ότι υπήρχαν και στρατόπεδα των Βορείων. Μπορείς  πάντα να ακούς για την απαράδεκτη συμπεριφορά των ηττημένων, αλλά ποτέ των νικητών. Έτσι αποφάσισα να δείξω την εξόντωση σε ένα στρατόπεδο Βορείων... αυτό δεν ευχαριστούσε τους Αμερικανούς ... Ο αμερικανικός εμφύλιος πόλεμος είναι σχεδόν ένα θέμα ταμπού, επειδή η πραγματικότητά του είναι τρελή και απίστευτη».

Από τις πρώτες σκηνές της ταινίας βλέπουμε την γκρι στολή των Νοτίων να φοράνε συμπαθητικές φιγούρες (πράγματι τα πρόσωπα που διάλεγε ο Λεόνε ήταν ένα κι ένα!). Βλέπουμε αρχικά έναν συμπαθητικό και βαριά τραυματία πολέμου ασπρομάλλη χωρίς πόδια, ο οποίος δίνει πληροφορίες στον Angel Eyes. O οποίος Angel Eyes έχει δολοφονήσει εν ψυχρώ τον πρώην στρατιώτη της Συνομοσπονδίας (που έχει Μεξικάνα γυναίκα!) Stevens (Antonio Casas) και μετά το παιδί του! Συμπαθητική η φιγούρα του στρατηγού Sibley, ενώ την ώρα που εγκαταλείπει την περιοχή ο εξαθλιωμένος στρατός του ένας εμετικός τύπος χαίρεται γιατί οι Βόρειοι "θα μας φέρουν λεφτά". Στη συνέχεια γκρι στολή φορά ο ετοιμοθάνατος μονόφθαλμος Bill Carson (που γνωρίζει την τοποθεσία που είναι θαμμένο το σεντούκι και την λέει στο αυτί του Blondie πριν αφήσει την τελευταία του πνοή, μέσα σε μία άμαξα γεμάτη νεκρούς Νότιους). Μετά βλέπουμε τον συμπαθητικό γέρο-λοχία στο στρατόπεδο - ιεραποστολή (!) που πάνε ντυμένοι ως Νότιοι ο Tuco και ο Blondie. 

Ντυμένοι στα γκρι οι δύο ήρωές μας θα δουν από μακριά να έρχεται μια ίλη ιππικού και δεν ξέρουν εάν είναι Νότιοι ή Βόρειοι. Κοίτα τι χρώμα έχει η στολή τους λέει ο Blondie και μόλις διακρίνει ο Tuco ότι είναι γκρι ξεσπά σε ζητωκραυγές υπέρ των Νοτίων. "Hurrah για την Συνομοσπονδία! Κάτω ο στρατηγός Γκράντ! Hurrah για τον στρατηγό... πως τον λένε;... Λη!" Τελικά, οι στολές ήταν γκρι λόγω της... σκόνης και οι στρατιώτες ήταν Βόρειοι! Μία από τις πιο αστείες και εμπνευσμένες σκηνές στον κινηματογράφο. 

Γκρι φοράει και ο διοικητής ενός τρισάθλιου στρατοπέδου εξαθλιωμένων Νοτίων που περισσότερο μοιάζει με τσιγγάνικο καταυλισμό. Στο στρατόπεδο που θα βρεθούν αιχμάλωτοι οι Tuco και Blondie, οι Νότιοι είναι σε τραγική κατάσταση. Είναι να τους λυπάσαι. Ένας μάλιστα κλαίει. Τέλος, συγκινητική είναι η σκηνή που ο Blondie συναντά έναν ετοιμοθάνατο Νότιο που έχει ένα αθώο πρόσωπο και καθώς καταλαβαίνει ότι σε λίγα λεπτά θα πεθάνει, τον σκεπάζει με το πανωφόρι του και του δίνει να καπνίσει το τελευταίο του τσιγάρο. Από κάτι τέτοια επιβεβαιώνεται ότι είναι ο "Καλός". 


Αντίθετα οι τύποι που φοράνε μπλε είναι κατά κύριο λόγο μούτρα και τέρατα. Καταρχάς ο "Κακός" είναι αξιωματικός των Βορείων στο στρατόπεδο των Νοτίων αιχμαλώτων. Μαζί του ο σωματώδης δεκανέας Wallace (Mario Brega!) που σαπίζει στο ξύλο τον Tuco. Αλλά και οι υπόλοιποι Βόρειοι φαίνονται σκληροί και σαδιστές. Εδώ η πολιτική ορθότητα (που τότε δεν υπήρχε) έχει υποστεί πανωλεθρία! 

Στο στρατόπεδο φυλακή της Ένωσης, όπου ο Tuco και ο Blondie μεταφέρονται, αφθονούν οι ξυλοδαρμοί και γίνονται κανονικά εκτελέσεις. Βέβαια, ο διοικητής του στρατοπέδου (Antonio Molino Rojo) φαίνεται να δυσανασχετεί και να μην συμφωνεί με τη σκληρότητα του Angel Eyes / Sentenza, αλλά είναι καθηλωμένος στο κρεβάτι από τη γάγγραινα και αβοήθητος. Ο Sentenza έδειχνε να τον περιφρονεί. Ο άλλος Βόρειος αξιωματικός, ο λοχαγός Κλίντον (Aldo Guiffre), που κατηγορήθηκε ότι έστειλε τους άντρες του στην σφαγή προσπαθώντας να καταλάβει τη γέφυρα, εμφανίζεται ως άνθρωπος που καταφεύγει στο ποτό για να αντέξει το τρομερό βάρος. Ακόμα και αυτές οι δύο μορφές των αξιωματικών βρίσκονται γενικά σε πλήρη αντίθεση με άλλους σκηνοθέτες γουέστερν της εποχής όπου όποιος φορούσε στολή είναι ένας κακός δολοφόνος.

Η χριστιανική θρησκεία δεν αντιμετωπίζεται αρνητικά στην ταινία, όπως γίνεται κατά κόρον στις περισσότερες ταινίες, με τον αδερφό του Tuco, τον πατέρα Pablo (Luigi Pistilli) ίσως ο μοναδικός χαρακτήρας της ταινίας που δείχνει ότι έχει κάποια τιμή (κάτι σπάνιο, αφού οι περισσότεροι ιερείς παρουσιάζονται πονηροί, φιλάργυροι, υποκριτές, ψεύτες, γυναικάδες, μέχρι και ρατσιστές). Προφανώς ένας λόγος για τον οποίον ο Λεόνε δεν είχε την ίδια αποστροφή προς τους κληρικούς, είναι τα  παραδοσιακά «ζεστά» συναισθήματα που έτρεφε για την Καθολική Εκκλησία, όπως πολλοί Ιταλοί που δήλωναν προοδευτικοί ή αριστεροί.

Οι στολές του εμφυλίου πολέμου είναι προβληματικές. Όταν έρχεται ο στρατός του στρατηγού Sibley, έχουν όλοι τις χαρακτηριστικές γκρι στολές, αν και είναι γνωστό ότι ο στρατός των Νοτίων ποτέ δεν είχε πανομοιότυπες στολές, λόγω έλλειψης χρημάτων και πολλές φορές λόγω της έλλειψης ομοιογένειας στην εμφάνιση δεν έμοιαζε με στρατό. Ο Eastwood χρησιμοποιεί ένα τουφέκι που μοιάζει με Winchester του 1873 με το οποίο κόβει το σχοινί που χρησιμοποιεί για να κρεμάσει τον Tuco.

Η ιστορική ακρίβεια δεν είναι το δυνατό σημείο της ταινίας. Η μεγάλη μάχη λαμβάνει χώρα σε έναν ανώνυμο ποταμό για μια γέφυρα. Ένας λοχαγός της Ένωσης τους λέει:

    σύντομα θα είστε μαζί με τους γοητευτικούς ήρωες της γέφυρας Branston.

    - Έχουμε δύο επιθέσεις την ημέρα. - Δύο επιθέσεις την ημέρα;

    Βέβαια.

    Οι αντάρτες έχουν αποφασίσει ότι η καταραμένη γέφυρα είναι το κλειδί για ολόκληρη την περιοχή.

    Φοβερή, άχρηστη γέφυρα.

    Μια κοτσουλιά στους χάρτες.

    Και οι αρχηγοί μας έχουν δηλώσει ότι πρέπει να πάρουμε την γελοία κουτσουλιά...

    ... ακόμα κι αν όλοι μας σκοτωθούμε.

Μετά ο Eastwood και ο Wallach την ανατινάζουν.

Αυτό δεν συνέβη ποτέ. Οι Νότιοι επικράτησαν στο Valverde και το Glorieta Pass, αλλά η καταστροφή των αμαξοστοιχιών τους ανάγκασαν να υποχωρήσουν πίσω στο Τέξας.

Ο Sergio Leone ήταν ένας πραγματικός φίλος του αμερικάνικου «εμφυλίου» πολέμου και βασίστηκε σε πολλές από τις ταινίες του στις πραγματικές φωτογραφίες από τον «εμφύλιο». Δεν ήταν πάντα ιστορικά ακριβής - χρησιμοποιώντας πιστόλια που δεν υπήρχαν ακόμα, και βάζοντας τον Wallach να φωνάξει το "Grant and Lee" σε μια χρονική στιγμή που ακόμα δεν είχαν προαχθεί σε γενικούς διοικητές.

Η εκστρατεία στο Νέο Μεξικό (Φεβρουάριος 1862 – Απρίλιος 1862)

Η εκστρατεία στο Νέο Μεξικό ήταν μια προσπάθεια της Συνομοσπονδίας να εισβάλει στην περιοχή που ήταν τότε γνωστή ως New Mexico Territory. Το σχέδιο ήταν να αποκτήσουν τον έλεγχο του νοτιοδυτικού τμήματος της ηπείρου. Αυτό θα επέτρεπε στους Νότιους πρόσβαση στις πολύτιμες πεδιάδες με χρυσό στο Κολοράντο, καθώς και στις θαλάσσιες διόδους μέσω της Καλιφόρνιας. Ήταν ένα σχέδιο απίστευτα φιλόδοξο και η έκβασή του αβέβαιη. Άνοιξε ένα επιπλέον θέατρο στον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο.

Ο στρατός της Ένωσης απομακρύνθηκε από μέρη της επικράτειας του Νέου Μεξικού, όταν άρχισε ο εμφύλιος πόλεμος. Οι κάτοικοι ένιωθαν ακόμη περισσότερο εγκαταλελειμμένοι από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ελπίζοντας να βρουν κάτι καλύτερο, αποφάσισαν να αποχωρήσουν από την Ένωση και να ενταχθούν στη νέα Συνομοσπονδία. Δημιούργησαν τη δική τους πολιτοφυλακή και τα στρατεύματα της Συνομοσπονδίας, που ήταν ήδη τοποθετημένα στο Τέξας, ενώθηκαν μαζί τους. Εκεί ίδρυσαν την Συνομοσπονδιακή Επικράτεια της Αριζόνα.

Μετά από αυτό, ο ταξίαρχος Henry Hopkins Sibley παρουσίασε ένα σχέδιο στον Πρόεδρο της Συνομοσπονδίας Τζέφερσον Ντέιβις και ζήτησε άδεια για να εισβάλει στην επικράτεια της Ένωσης στα Βραχώδη Όρη. Αυτό θα επέτρεπε στη Συνομοσπονδία να διεκδικήσει τον χρυσό του Κολοράντο και θα τους επέτρεπε επίσης να διεκδικήσουν το Fort Laramie, το οποίο ήταν μια εξαιρετικά σημαντική στάση κατά μήκος της διαδρομής του Όρεγκον. Ο Sibley σχεδίαζε να προσπαθήσει ακόμη να πάει και πιο δυτικά και να καταλάβει τόσο τη Νεβάδα όσο και την Καλιφόρνια. Στη συνέχεια, θα ορμούσε νότια προς το Μεξικό. Εκεί ο Sibley έλπιζε ότι θα κατακτούσε το βόρειο τμήμα της χώρας είτε με την βία είτε με τα χρήματα. Στις 20 Δεκεμβρίου του 1861, ο Sibley διακήρυξε το Νέο Μεξικό ως ιδιοκτησία της Συνομοσπονδίας και έκανε γνωστό σε όλους τους πολίτες ότι μπορούσαν είτε να συμμετάσχουν στη Συνομοσπονδία είτε να υποφέρουν από την ίδια μοίρα με τους στρατιώτες της Ένωσης που υποστήριζαν. Λίγους μήνες αργότερα, άρχισε να κινείται προς βορρά, σκοπεύοντας να πάρει τη Σάντα Φε και την Fort Union.

Ωστόσο, ο Sibley κατάλαβε σύντομα ότι οι λιγοστές του προμήθειες διαδραμάτισαν τεράστιο ρόλο στην ήττα του. Δεν μπόρεσε να βρει ό, τι χρειάζονταν σε όλη την επικράτεια και δεν ήταν σε θέση να αναλάβει προμήθειες από τις δυνάμεις της Ένωσης.

Ο Sibley και ο στρατός του έφτασαν στη Σάντα Φε λίγες μέρες αργότερα, ωστόσο, κινούνταν τόσο αργά που δεν ήταν σε θέση να αιφνιδιάσουν την Ένωση ή να κάνουν δικές τους τις προμήθειές τους. Αυτή η αργή κίνηση επέτρεψε στις δυνάμεις της Ένωσης να λάβουν εφεδρεία από το Κολοράντο. Η Ένωση, με νέο ανθρώπινο δυναμικό και βλέποντας τις αδύναμες συνομόσπονδες δυνάμεις, επέλεξε να χτυπήσει. Οι δύο πλευρές συναντήθηκαν στη Μάχη της Glorieta Pass. Οι Συνομοσπονδίες κατάφεραν μια μικρή νίκη, αλλά η έλλειψη πόρων τους γονάτισε. Η Ένωση κατέστρεψε την αμαξοστοιχία που ερχόταν να τους φέρει προμήθειες και τα πυρομαχικά. Ο Sibley και οι άνδρες του έπρεπε να υποχωρήσουν στην Αλμπουκέρκη για να περιμένουν ένα νέο φορτίο με τις απαραίτητες προμήθειες. Η Ένωση τους χτύπησε πάλι την 1η Απριλίου. Ο στρατός της Συνομοσπονδίας κατευθύνθηκε στο Σαν Αντόνιο. Κατά τη διάρκεια της υποχώρησης, εκατοντάδες Νότιοι στρατιώτες έμειναν πίσω.

Η αποτυχία του σχεδίου είχε αποδείξει ότι η εκστρατεία του Νέου Μεξικού ήταν βραχύβιο όνειρο. Ο Sibley υποβιβάστηκε και κατέληξε να κατευθύνει τα τρένα του εφοδιασμού. Αν η Συνομοσπονδία κέρδιζε τις μάχες και καταλάμβανε τη δύση, ο αμερικανικός «εμφύλιος» θα μπορούσε να τελείωνε πολύ διαφορετικά.

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ / από εδώ, εδώ, εδώ, εδώ, εδώ κι αλλού