Μετάνοιες μονής κατευθύνσεως

Στην φωτογραφία: Πολωνία, 7 Δεκεμβρίου 1970: Ο τότε καγκελάριος της Γερμανίας Βίλλυ Μπράντ (Willy Brandt) γονατίζει μπροστά στο μνημείο του γκέτο της Βαρσοβίας, ζητώντας συγνώμη για τα θύματα του Ναζισμού..

Η μόδα της μετάνοιας που απλώνεται σαν μια επιδημία στα μέρη μας και προπάντων στις κυριότερες εκκλησίες, δεν είναι σωτηρία παρά μόνο υπό τον όρο της αμοιβαιότητας: υπό τον όρο πως και άλλες δοξασίες, άλλα καθεστώτα θα αναγνωρίσουν, κι αυτά επίσης, τα σφάλματά τους! Δεν γίνεται να απαιτούμε μόνο από τους μεν τη συντριβή για τις αμαρτίες τους και να παραχωρούμε την αγνότητα σαν μια ηθική πληρωμή σε εκείνους που δηλώνουν ταπεινωμένοι. Για πάρα πολλές χώρες, την Αφρική, τη Μέση Ανατολή, τη Λατινική Αμερική η αυτοκριτική συγχέεται με την αναζήτηση ενός βολικού αποδιοπομπαίου τράγου που να εξηγεί τις δυστυχίες τους: δεν φταίνε ποτέ οι ίδιοι, φταίει πάντα ένας μεγάλος τρίτος (η Δύση, η παγκοσμιοποίηση, ο καπιταλισμός).

Όμως αυτός ο διαχωρισμός δεν στερείται ρατσισμού: αρνούμενοι στους τροπικούς ή υπερπόντιους λαούς κάθε ευθύνη για την κατάστασή τους, τους στερούμε από κάθε ελευθερία, τους ξαναβυθίζουμε στον παιδισμό που προηγήθηκε της αποικιοκρατίας. Κάθε πόλεμος, κάθε έγκλημα εναντίον της ανθρωπότητας στις χώρες των κολασμένων της γης είναι κατά κάποιον τρόπο δικό μας λάθος, πρέπει να μας ωθεί σε εκδηλώσεις μετανοίας, να μας κάνει να πληρώνουμε ατέρμονα το γεγονός πως ανήκουμε στο μπλοκ των πλουσίων εθνών. Αυτή η κουλτούρα της συγνώμης είναι κυρίως μια κουλτούρα συγκαταβατικότητας. Τίποτα δεν μας εξουσιοδοτεί να χωρίζουμε την ανθρωπότητα σε ενόχους και αθώους: επειδή η αθωότητα είναι το χαρακτηριστικό των παιδιών, αλλά και των ηλιθίων, των σκλάβων. Ένας λαός που δεν θεωρήθηκε ποτέ του υπόλογος για τις πράξεις του, έχει χάσει όλες τις ιδιότητες που μας επιτρέπουν να τον μεταχειριζόμαστε σαν όμοιό μας. Πρέπει λοιπόν να διευρύνουμε τον κύκλο της μεταμέλειας, να τον ανοίξουμε σε όλες τις ηπείρους, κι όχι να τον περιορίζουμε αποκλειστικά στις χώρες του Βορρά.

Χριστιανισμός, Ισλάμ: δυο ιμπεριαλιστικές θρησκείες, πεπεισμένες πως κατέχουν την αλήθεια κι έτοιμες να σώσουν τους ανθρώπους, παρά τη θέλησή τους, με το σπαθί, την πυρά, το άουτο ντα φε. Αλλά ο χριστιανισμός, εξασθενημένος από τέσσερις αιώνες αντίδρασης στην Ευρώπη, αναγκάστηκε να υποχωρήσει και να αποδεχθεί την αρχή της λαϊκότητας, που άλλωστε είναι εγγεγραμμένη στα Ευαγγέλια.

Μπορούμε να προσάψουμε πολλά κρίματα στην καθολική εκκλησία: πως, καθώς την κατηγόρησε ο ιστορικός Ντενί ντε Ρουζμόν, διέπραξε την πρώτη γενοκτονία στην ευρωπαϊκή ιστορία με τη σφαγή των Αλβίγιων, που την εξαπέλυσε το 1209 ο πάπας Ιννοκέντιος Γ’ με την εντολή: «Σκοτώστε τους όλους, ο Θεός θα αναγνωρίσει τους δικούς του!»· πως, με την Ιερά Εξέταση, επινόησε τα θεσμοθετημένα βασανιστήρια, και τον κρατικό ρατσισμό με την απαίτηση για «καθαρότητα του αίματος» από την Ιζαμπέλα την Καθολική στην Ισπανία· πως, με τον ξέφρενο αντιιουδαϊσμό της, προετοίμασε τα πνεύματα για την εξόντωση των Εβραίων· πως, μόλο που χρησιμοποίησε όλα τα θεολογικά επιχειρήματα για να καταδικάσει τη δουλοκτησία, τη δικαιολόγησε ή τουλάχιστον την ανέχθηκε για να στηρίξει τα εγκόσμια συμφέροντα του παπισμού ως τις αρχές του 19ου αιώνα· πως πολύ συχνά εκδηλώθηκε υπέρ της άγνοιας, του παραλογισμού, της δεισιδαιμονίας· πως σκότωσε, εξόντωσε, καταδίωξε τους αιρετικούς, τις μάγισσες, τους ειδωλολάτρες, τους μωαμεθανούς, εν ονόματι της αγάπης και της αληθινής πίστης. Μπορούμε επίσης να της καταλογίσουμε την υποχωρητική στάση του Βατικανού απέναντι στο Γ’ Ράιχ, τη στιγμή που τόσοι Γερμανοί καθολικοί πλήρωσαν με τη ζωή τους την αντίθεσή τους στο χιτλερικό καθεστώς. Τουλάχιστον, ο χριστιανισμός άρχισε να κάνει το aggiornamento (εκσυγχρονισμό) του που σηματοδοτείται για τους καθολικούς από τη Β’ Οικουμενική Σύνοδο του Βατικανού (1962-1965).

Οι επίσημες αιτήσεις συγνώμης που απηύθυνε αργότερα ο Ιωάννης Παύλος Β’ προς την εβραϊκή κοινότητα, τους Ινδιάνους της Λατινικής Αμερικής, τους ορθόδοξους, τους προτεστάντες, τους Αφρικανούς της νήσου Γκορέ της Σενεγάλης, η παραδοχή των λαθών του παπισμού ως προς την εκτίμηση των βασικών επιστημονικών ανακαλύψεων από τον Γαλιλαίο και μετά, η καταδίκη των Σταυροφοριών, η κατάργηση του εξαναγκαστικού προσηλυτισμού, επιστέγασαν αυτήν την άνευ προηγουμένου διαδικασία. Και, μόλο που μες στην ιστορία της παραμένουν πολλά σκοτεινά σημεία, η Ρώμη, όπως και οι περισσότερες προτεσταντικές και ορθόδοξες Εκκλησίες, άρχισε μια θαρραλέα κριτική απογραφή για να εναρμονιστεί με το πνεύμα της Καινής Διαθήκης.

Υπάρχουν τζαμιά στη Ρώμη, υπάρχουν όμως εκκλησίες στη Μέκκα, την Τζέντα, τη Ριάντ; Δεν συμφέρει καλύτερα να είσαι μουσουλμάνος στο Ντίσελντορφ παρά χριστιανός στο Κάιρο ή το Καράτσι; Θα ήταν ευχής έργο αν τα διάφορα ευρωπαϊκά κομουνιστικά κόμματα, τα λενινιστικά, τροτσκιστικά, εναλλακτικά, οικολογικά γκρουπούσκουλα έκαναν μια παρόμοια στροφή προς τον εαυτό τους και προέβαιναν στην ίδια άτεγκτη ενδοσκόπηση. Όμως προσμένουμε πάντα από τον χριστιανισμό, και μονάχα απ’ αυτόν, τη μετάνοια, αφού αυτός την επινόησε στη σύγχρονη μορφή της. Με άλλα λόγια, η Εκκλησία πρόδωσε και ταυτόχρονα μετέδωσε το πνεύμα των Ευαγγελίων.

Αυτή η διαδικασία της αμφισβήτησης παραμένει προς πραγμάτωση για το Ισλάμ, που διακατέχεται από τη βεβαιότητα πως είναι η τελευταία αποκαλυφθείσα θρησκεία, συνεπώς η μόνη αυθεντική, η κατέχουσα το Βιβλίο που το υπαγόρευσε ο Θεός απευθείας στον προφήτη του. Δεν θέλει να είναι ο κληροδόχος των προηγούμενων ομολογιών, αλλά ο διάδοχος που τις ακυρώνει για πάντα. Η ημέρα που οι επικεφαλής του θα αναγνωρίσουν τον κατακτητικό και επιθετικό χαρακτήρα της πίστης τους, θα ζητήσουν συγνώμη για τους ιερούς πολέμους που διεξήγαγαν εν ονόματι του Κορανίου, για τις θηριωδίες εναντίον των απίστων, των αποστατών, των ασεβών και των γυναικών, καθώς και για τις τρομοκρατικές επιθέσεις που εξευτελίζουν το όνομα του Θεού, θα είναι μία ημέρα προόδου και θα συντελέσει στο να διαλυθεί η εύλογη καχυποψία πολλών λαών απέναντι σε αυτόν τον θυσιαστικό μονοθεϊσμό.

Η κριτική του Ισλάμ, όχι μόνο δεν είναι μήτε κατά διάνοια αντιδραστική, αλλά, αντίθετα, συνιστά τη μόνη προοδευτική στάση, τη στιγμή που εκατομμύρια μουσουλμάνοι, μεταρρυθμιστές ή φιλελεύθεροι, λαχταρούν να βιώνουν ειρηνικά την πίστη τους δίχως να υφίστανται τη δικτατορία των δογματικών γενειοφόρων. Να καταργήσουν τα βάρβαρα έθιμα του λιθοβολισμού, της αποπομπής της συζύγου, της πολυγαμίας, της κλειτοριδεκτομής, να περάσουν το Κοράνι από το κόσκινο της ερμηνευτικής λογικής, να εξαλείψουν τα αμφιλεγόμενα εδάφια σχετικά με τους εβραίους, τους χριστιανούς, τους ομοφυλόφιλους, τις προτροπές προς θανάτωση των αποστατών ή των απίστων, να τολμήσουν να συνεχίσουν το κίνημα του Διαφωτισμού που γεννήθηκε στους κόλπους των μουσουλμανικών ελίτ στα τέλη του 19ου αιώνα στη Μέση Ανατολή, αυτό είναι το απέραντο πολιτικό, φιλοσοφικό και θεολογικό εργοτάξιο που ανοίγεται μπροστά τους.

Κάποιοι Αραβο-μουσουλμάνοι διανοούμενοι, καθηγητές, κληρικοί άρχισαν να καταπιάνονται με αυτό το τεράστιο έργο (στη Γαλλία, συγκεκριμένα, οι: Φετίχ Μπενσλάμ, Μαλέκ Σεμπέλ, Λατίφα Μπεν Μανσούρ, Μοχάμεντ Αρκούν, Αμπντελουαχάμπ Μεντέμπ, Φαντέλα Αμάρα), ορισμένοι με κίνδυνο της ζωής τους, προπάντων όταν πρόκειται για γυναίκες που έχουν εξεγερθεί ενάντια στην κατάστασή τους (για να μην αναφέρουμε παρά μονάχα τις πιο εμβληματικές: η Συρο-Αμερικανίδα Ουάφα Σουλτάν, η Πακιστανικής καταγωγής Καναδέζα Ιρσάντ Μανζί, η Μπαγκλαντεσιανή συγγραφέας Τασλίμα Νασρίν, η Γερμανο-Τουρκάλα δικηγόρος Σεϋράν Ατές, η Ολλανδή βουλευτής Σομαλικής καταγωγής Αγιαάν Αλί Χίρσι). Είναι καιρός να φτιάξουμε μια μεγάλη αλυσίδα συμπαράστασης για όλους τους αντάρτες του ισλαμικού κόσμου, τους μετριοπαθείς, τους άπιστους, τους ελευθέριους, τους άθεους, τους σχισματικούς, έτσι καθώς υποστηρίζαμε παλαιότερα τους αντιφρονούντες της Ανατολικής Ευρώπης. Αλλά το πρόβλημα με τους μετριοπαθείς συνίσταται ακριβώς στο ότι είναι... μετριοπαθείς και δεν ανυψώνονται ποτέ στο επίπεδο των ριζοσπαστών! Αν η Ευρώπη θέλει να οικοδομήσει ένα λαϊκό Ισλάμ στο εσωτερικό των συνόρων της, πρέπει να ενθαρρύνει αυτές τις αντιτιθέμενες φωνές, να τους προσφέρει οικονομική, ηθική και πολιτική στήριξη, να τις καλέσει κοντά της, να τις προστατέψει. Σήμερα, δεν υπάρχει μια υπόθεση πιο ιερή και πιο σοβαρή, όπου να διακυβεύεται περισσότερο η ομόνοια των μελλοντικών γενεών. Αλλά η ήπειρός μας, με μια αυτοκτονική αμεριμνησία γονατίζει μπροστά στους ένθεους παράφρονες και φιμώνει ή αγνοεί τα ελεύθερα πνεύματα.

Από το βιβλίο του Pascal Bruckner, «Η Τυραννία της Μεταμέλειας», (2006), ένα δοκίμιο στον δυτικό μαζοχισμό.