Η Γενοκτονία των Ποντίων. Ο ακμαίος ελληνισμός του Πόντου εξαφανίστηκε από τις ορδές του Κεμάλ

 

Οι εκτουρκιστικές εθνικιστικές προσπάθειες των των Νεοτούρκων είχαν ως στόχο τους να εξαλείψουν τους πληθυσμούς εκείνους, οι οποίοι αρνούνταν να αναγνωρίσουν τους εαυτούς τους ως Τούρκους. Οι Πόντιοι ήταν αρκετά απαμονωμένοι και δεν μπορούσαν να δεχθούν εξωτερική βοήθεια. Θεωρήθηκαν, λοιπόν, μαζί με τους Αρμενίους, ευκολότερα θύματα. Εναντίον τους άρχισε μία περίοδος εκφοβισμών, δολοφονιών, τρομοκρατίας, ληστειών κλπ, η οποία διευρυνόταν όσο οι Τούρκοι υφίσταντο ήττες στα πεδία των μαχών του Α΄  Βαλκανικού πολέμου (1912-1913). Οι Πόντιοι, όπως και οι Αρμένιοι, αντέδρασαν με τη δημιουργία αντάρτικων σωμάτων, με τα οποία άρχισαν να προβαίνουν σε τραμοκρατικές ενέργειες κατά των Τούρκων. Η κατάσταση που δημιουργήθηκε, ήταν έκρυθμη, καθώς οι επιθέσεις των Τούρκων εναντίον αθώων χριστιανών πολιτών θεωρούνταν ως αντίποινα εναντίον αντίστοιχων ενεργειών των χριστιανών ανταρτών και τανάπαλιν. 

Τα πράγματα φάνηκε να βελτιώνονται για τους χριστιανούς, Αρμενίους και Ποντίους, όταν στις περιοχές αυτές προωθήθηκε ο ρωσικός αυτοκρατορικός στρατός, στο πλαίσιο του μετώπου του Καυκάσου (Οθωμανοί εναντίον Ρώσων), κατά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο (1915-1917). 

Ο μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος (ο Φιλιππίδης, 1913-1921, μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος, 1938-1941) υποδέχθηκε τους ομοδόξους Ρώσους ως ελευθερωτές. Όταν, όμως, μετά την Οκτωβριανή επανάσταση (1917) και την άνοδο των μπολσεβίκων, οι Ρώσοι εκκένωσαν τις περιοχές της πρώην Οθωμανικής αυτοκρατορίας που είχαν καταλάβει, οι Πόντιοι έμειναν έκθετοι στο εκδικητικό μένος των Τούρκων. Αρμένιοι και Πόντιοι συνεργάστηκαν και δημιούργησαν το ποντοαρμενικό κράτος και, όταν το 1919 ο ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στη Σμύρνη, έκαναν έκκληση, μέσω του Τραπεζούντας Χρύσανθου, προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο να αγωνιστεί για τη διεθνή αναγνώριση και προστασία αυτού του κράτους και τη στρατιωτική αρωγή της Ελλάδας. Ο Ε. Βενιζέλος δεν μπόρεσε να συνδράμει ουσιαστικά, θεωρώντας ότι η συγκεκριμένη περιοχή ήταν πολύ μακριά για οποιαδήποτε ελληνική επέμβαση, ενώ ήταν μάλλον αδιάφορο για τους Συμμάχους της Αντάντ, οι οποίοι δεν είχαν λόγο να εμπλέξουν τους στρατούς τους σε μία τέτοια περιπέτεια. 

Οι διπλωματικές εγγυήσεις εκείνη την εποχή δεν μπορούσαν να έχουν αντίκρισμα, αφού ο τουρκικός εθνικισμός έβρισκε πλέον ένα νέο ηγέτη στο πρόσωπο του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, ο οποίος δεν αναγνώριζε ούτε αναγνωριζόταν από κάποια ξένη χώρα. Η μόνη δύναμη με την οποία είχε σχέσεις, ήταν η Ρωσία των μπολσεβίκων, η οποία του παρείχε κάθε υποστήριξη. Έτσι, πριν στραφεί προς τα παράλια της Μικράς Ασίας, ο Κεμάλ θέλησε να ξεκαθαρίσει τα νώτα του. Νίκησε τον ποντοαρμενικό στρατό και κατέλυσε το εφήμερο κράτος.

Στη συνέχεια, επιδίωξε το συστηματικό διωγμό των Αρμενίων και των Ποντίων. Αφού, οι άνθρωποι αυτοί, οι οποίοι, ως χριστιανοί και αλλόγλωσσοι, δεν μπορούσαν και δεν ήθελαν να αυτοπροσδιορίζονται ως Τούρκοι, έπρεπε να εξοντωθούν, προκειμένου η νέα Τουρκία του Κεμάλ να είναι ομοιογενές κράτος. Ετσι, οι Αρμένιοι, αλλά και οι Πόντιοι, υπέφεραν διώξεις, ομαδικές σφαγές και εξορίες σε πορείες θανάτου. Όσοι κατόρθωσαν να φύγουν προς τη Ρωσία, σώθηκαν. Επίσης, σώθηκαν όσοι εξισλαμίστηκαν ή μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα με την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1923. Οι υπόλοιποι εξοντώθηκαν, ώστε ο ελληνισμός του Πόντου σχεδόν εξέλιπε. Ο αριθμός όσων δολοφονήθηκαν κατά τις μαζικές δολοφονίες των Τούρκων υπολογίζεται σε πάνω από 350.000 ανθρώπους, όλων των ηλικιών και των δύο φύλων. 

Στον Πόντο υπάρχουν  μόνο όσοι, αν και εξισλαμίστηκαν, διατήρησαν την ελληνική ποντιακή διάλεκτο, την οποία μιλούν μέχρι σήμερα. Ο ακμαίος ελληνισμός του Πόντου εξαφανίστηκε, οι εκκλησίες του γκρεμίστηκαν ή έγιναν τζαμιά, ενώ τα μοναστήρια ερειπώθηκαν.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για το ότι επρόκειτο για γενοκτονία, αφού στόχος του δράστη δεν ήταν η υποταγή του εχθρού, αλλά η φυσική εξόντωσή του. Αυτή, με τη σειρά της δεν επιδιωκόταν με σκοπό τη στρατιωτική νίκη, αλλά την εξαφάνιση των ανθρώπων που θεωρούσαν τους εαυτούς τους διαφορετικούς

Γενοκτονία είναι η βίαιη στροφή των Τούρκων κατά των Ποντίων, με σκοπό την πλήρη εξόντωση των τελευταίων, επειδή δεν ήθελαν και δεν μπορούσαν να θεωρούνται ή να αυτοπροσδιορίζονται ως Τούρκοι. Η Τουρκία επιθυμούσε να είναι ένα όσο γίνεται πιο ομοιογενές έθνος-κράτος, με τους κατοίκους της να θεωρούν ότι είναι Τούρκοι. Οι Πόντιοι - όσο και οι Αρμένιοι - αποτελούσαν μία παραφωνία. Με το να είναι χριστιανοί και όχι μουσουλμάνοι, με το να μιλούν άλλες γλώσσες και όχι Τουρκικά και με το να αναφέρονται σε ένα διαφορετικό παρελθόν από αυτό των Τούρκων, μάλιστα πιο παλιό στην περιοχή και πιο ισχυρό, δεν μπορούσαν να θεωρήσουν ποτέ τους εαυτούς τους ως Τούρκους και, για το λόγο αυτό, θεωρήθηκε ότι θα αποτελούσαν πάντοτε πηγή προβλημάτων γιο το τουρκικό εθνικό κράτος, Έπρεπε, λοιπόν, ή να πεθάνουν ή να φύγουν. Και αυτό ακριβώς έγινε. Αυτό, όμως, συνιστά γενοκτονία.

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ / Από την μονογραφία ‘Χαμένες Πατρίδες’ του Λ. Α. Μαρίνου, (Παγκόσμια Πολεμική Ιστορία)