‘Σκίτσα από το Gulag’

Στη Σοβιετική Ένωση, τα συρτάρια των γραφείων έγιναν σαρκοφάγοι. Εκεί μέσα εγκλωβίστηκαν οι δημιουργικές προσπάθειες πολλών ταλαντούχων και διορατικών σοβιετικών πολιτών. Ωστόσο, δεν είναι το καλύτερο να εξιδανικεύονται τέτοιες κρυψώνες ως τα φυλακτήρια αφανών φωτεινών έργων, καθώς ίσως δεν υπάρχει κανένα όριο στα βάθη του σκότους που είναι δυνατόν να βρίσκονται μέσα σε αυτά.

Μια τέτοια περίπτωση είναι ‘Τα Σκίτσα από το Gulag’ του Danzig Baldaev. Τα "Σχέδια (ή Σχέδια) από το Gulag" (Drawings from the Gulag) του Danzig Baldaev (συγγραφέα της φημισμένης Σειράς Εγκυκλοπαίδειας Τατουάζ Ρώσων Κρατούμενων), με 130 σχέδια, περιγράφουν την ιστορία, τη φρίκη και τις ιδιαιτερότητες του συστήματος των Gulag από την ίδρυσή τους το 1918.

Ο Baldaev γεννήθηκε το 1925 στο Ουλάν - Ουντέ, στην ανατολική- κεντρική Ρωσία. Ο πατέρας του Baldaev, ένας αξιοσέβαστος λαογράφος, τον δίδαξε την τεχνική για την καταγραφή των τατουάζ των εγκληματιών στην διαβόητη φυλακή Kresty στην Αγία Πετρούπολη, όπου ο Danzig εργάστηκε ως φύλακας. Η K.G.B. απροσδόκητα του πρόσφερε υποστήριξη για το έργο του, επιτρέποντάς του να ταξιδέψει σε όλη την πρώην ΕΣΣΔ και να δει από κοντά σκηνές της καθημερινής ζωής στα γκουλάγκ. Σε αυτό το graphic novel του αποτυπώνεται η στάση των Αρχών απέναντι σε όσους βρίσκονταν φυλακισμένοι και η μετατροπή αυτών των πολιτών σε επιζώντες ή θύματα του συστήματος γκουλάγκ, ενώ απεικονίζονται οι μέθοδοι βασανιστηρίων και οι μαζικές δολοφονίες που διέταζε η διοίκηση, καθώς και οι θηριωδίες που διαπράχθηκαν από εγκληματίες στους συγκρατούμενούς τους.

Ο πατέρας του συνελλήφθηκε ως «εχθρός του λαού». Έτσι ο Baldaev, μεγάλωσε σε ένα ορφανοτροφείο για τα παιδιά των «εχθρών» και μετά από την υπηρεσία του κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο «αναγκάστηκε», όπως ο ίδιος περιγράφει, από την NKVD (τον πρόδρομο της KGB) να εργαστεί ως δεσμοφύλακας στις φυλακές Kresty στο Λένινγκραντ, (τώρα Αγία Πετρούπολη). Η υπηρεσία του στο σοβιετικό ποινικό σύστημα τον έφερε σε όλη την ΕΣΣΔ, αλλά ως άτομο, το επάγγελμα του άφησε ψυχολογικά συντρίμμια τα οποία αποτυπώθηκαν σε ένα τρομακτικό έργο σαδιστικής πορνογραφίας, που αφιέρωσε, το 1988, στον Αλεξάντερ Σολζενίτσιν.

Ο Baldaev δεν ήταν πορνογράφος με καμία συμβατική έννοια του όρου, ωστόσο είχε κατακλυστεί από την πορνογραφία, καθώς περιβαλλόταν από πορνογραφικό σαδισμό που χαρακτήριζε - μερικές φορές βάσει σχεδιασμού, μερικές φορές από προεπιλογή – την Σοβιετική τιμωρητική μηχανή. Ένας ερασιτέχνης ανθρωπολόγος που είχε στερηθεί την εκπαίδευση λόγω της πολιτικής ατίμωσης της οικογένειάς του, ο Baldaev πάλεψε για να εξετάσει με λεπτομέρεια στο χαρτί το σύστημα που τον καθόριζε, και με το οποίο ήταν συνένοχος.

Τα σχέδιά του είναι τρομακτικά : σε ένα, τρεις γυμνές, σκελετωμένες από την πείνα και την εργασία γυναίκες, στέκονται στην σειρά μπροστά από ένα γιατρό του στρατοπέδου κάτω από μια πινακίδα με την επιταγή του Λένιν, «Αυτός που δεν δουλεύει δεν θα τρώει». Σε μια άλλη, ένας γυμνός καθηγητής πανεπιστημίου είναι δεμένος και σοδομίζεται από αγράμματους φρουρούς.

Οι αναγνώστες ίσως απορούν εάν οι απεικονίσεις του Baldaev είναι ακριβή ντοκουμέντα των φρικαλεοτήτων που λάμβαναν χώρα στα γκουλάγκ ή είναι μια αντι - σοβιετική πολεμική. Η απάντηση είναι και τα δύο: Ο Baldaev απεικονίζει το Μπολσεβίκικο πραξικόπημα του 1917 ως εθνική τραγωδία μετά την οποία «οι λαοί της Ρωσίας θυμόντουσαν τη ζωή υπό το Τσάρο ως ένα χαμένο παράδεισο». Περιγράφει την αντιθρησκευτική μανία των Μπολσεβίκων ως την μοναδική ώθηση για την ηθική κατάρρευση που ακολούθησε. Ωστόσο, ενώ η ανάλυσή του σοβιετικού ολέθρου στηρίζεται πάνω στη νοσταλγία για την χρυσή εποχή της εκκλησίας και της μοναρχίας, οι συντάκτες του βιβλίου αυτού έχουν πειστικά επιβεβαιώσει ότι πολλές από τις παραστάσεις του με παρόμοιες που περιέχονται στη ρωσική λογοτεχνία για τα γκουλάγκ.

Είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε ότι οι «εχθροί του λαού» υποβλήθηκαν σε αποκρουστικές μορφές βασανιστηρίων και ταπεινώσεων. Υπάρχουν ισχυρά καλλιτεχνικά προηγούμενα για να υποστηρίξουν αυτά που περιγράφει ο Baldaev : Οι ‘Συμφορές του Πολέμου’ του Goya, για παράδειγμα, [μια σειρά χαρακτικών που φιλοτέχνησε ο Ισπανός ζωγράφος και χαράκτης Φρανθίσκο Γκόγια : 1746–1828], κατέγραψαν θηριωδίες με πολιτικά κίνητρα.

Ωστόσο, δεν είναι το έργο ενός παθητικού μάρτυρα, ούτε είναι προϊόν της φαντασίας. Φέρει την κηλίδα της επιλογής του μεταξύ εξουσίας και θύματος. Ο Baldaev τόλμησε να μισήσει το σύστημα και να το μαρτυρήσει, αν και δεν το αντιμετώπισε, όπως έκανε ο ατρόμητος Σολζενίτσιν, κατά πρόσωπο.

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ / Πηγή