Ο Σαλαντίν. Ο μεγαλύτερος ήρωας του Ισλάμ δεν ήταν μισαλλόδοξος

Ο Σαλαντίν ή Σαλαδίνος, σουλτάνος της Αιγύπτου και της Συρίας, υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του Μεσαίωνα. Ήταν αυτός που κατάφερε να ενώσει τους μουσουλμάνους της Μέσης Ανατολής, από τον Ευφράτη ως την Αίγυπτο, και να ανακαταλάβει την Ιερουσαλήμ από τους σταυροφόρους, στις 2 Οκτωβρίου 1187.

Παρά τη σφαγή που έκαναν οι σταυροφόροι, όταν κατέλαβαν αρχικά Ιερουσαλήμ το 1099, ο Σαλαντίν έδωσε αμνηστία και ελεύθερη δίοδο σε όλους τους Καθολικούς πολίτες και ακόμη και στον ηττημένο χριστιανικό στρατό, (οι οποίοι κατέβαλαν λύτρα), στους δε Έλληνες ορθοδόξους χριστιανούς συμπεριφέρθηκε ακόμη καλύτερα, γιατί πολλές φορές ήταν αντίθετοι στους δυτικούς Σταυροφόρους. Η ιπποτική του συμπεριφορά του τονίστηκε από τους χριστιανούς χρονικογράφους, και παρά το γεγονός ότι έγινε η Νέμεση των Σταυροφόρων κέρδισε το σεβασμό πολλών από αυτούς - μεταξύ των οποίων και του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου – και αντί να γίνει μισητός στην Ευρώπη, έγινε ένα διάσημο παράδειγμα των αρχών της ιπποσύνης.

Ο Σαλαντίν (Ṣalāḥ al-Dīn, στα αραβικά: صلاح الدين يوسف بن أيوب‎) γεννήθηκε το 1138 στο Τικρίτ της Μεσοποταμίας, στο σημερινό Ιράκ. Ήταν Κούρδος στην καταγωγή. Το κανονικό του όνομα ήταν Σολάχ αντ Ντιν Γιουσούφ Αγιούμπ, που σημαίνει Αρετή της Πίστης, Ιωσήφ, υιός Ιώβ. Η οικογένειά του είχε εγκατασταθεί εκεί μεταναστεύοντας από την Αρμενία. Οι πληροφορίες για τα πρώτα του χρόνια είναι ελλιπείς και συγκεχυμένες. Σύμφωνα με την πλέον διαδεδομένη άποψη, όταν ήταν ενός μόλις έτους, ο πατέρας του Ναζμαντίν μαζί με τον θείο του Σιρκούχ, μετανάστευσαν ξανά και εγκαταστάθηκαν πρώτα στη Μοσούλη και κατόπιν στο Χαλέπι της Συρίας. Εκεί, ο πατέρας και ο θείος του Σαλαντίν εντάχθηκαν στην υπηρεσία του άρχοντα της πόλης Ιμάντ - Ντιν Ζανγκί, ο οποίος τους διόρισε φρούραρχους στο κάστρο του Μπάαλμπεκ. Το 1146 ο Ζανγκί πέθανε και τον διαδέχτηκε ως εμίρης ο Νουρεντίν, μια από τις επίσης μεγάλες μορφές του μεσαιωνικού Ισλάμ. Ο Σαλαντίν, μικρό παιδί τότε, στάλθηκε από τον πατέρα του σε ιερατική σχολή και αφοσιώθηκε στη μελέτη του Κορανίσυ. Παράλληλα, σπούδασε και τα ελληνικά γράμμα, τη γεωμετρία του Ευκλείδη και μαθηματικά, καθώς και τα νομικά.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον επέδειξε για τη μελέτη των συγγραμμάτων του Έλληνα γεωγράφου Πτολεμαίου. Επίσης, αγαπούσε την ποίηση. Η κλίση του προς την μελέτη του Κορανίου υποδείκνυε και την μελλοντική του εξέλιξη. Δεν επρόκειτο όμως τα γεγονότα να εξελιχθούν έτσι. Ο διανοούμενος νεαρός θα εξελισσόταν σε έναν από τους μεγαλύτερους πολιτικούς και στρατιώτες της εποχής του.

Ο Σαλαντίν στον θρύλο

Ο Σαλαντίν αγαπήθηκε ακόμα και από τους αντιπάλους, ακόμα και από όλους τους αλλόδοξους υπηκόους του, Ορθόδοξους, Ιουδαίους, Καθολικούς. Ποτέ του δεν υπήρξε φανατικός και μισαλλόδοξος. Ποτέ του δεν αρνήθηκε να βοηθήσει κάποιον, ανεξάρτητα από την πίστη του. Σε ελάχιστες περιπτώσεις έχασε την ψυχραιμία του και συνειδητά δεν σεβάστηκε ανθρώπινη ζωή. Παροιμιώδης είναι η φιλία του με τον μεγάλο του αντίπαλο Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο, τον οποίο πάντως συναντήθηκε μόνο μια φορά. Ακόμα και όταν κυρίευσε την Ιερουσαλήμ, σεβάστηκε όλους τους κατοίκους, αντίθετα με τους σταυροφόρους, οι οποίοι όταν κατέλαβαν την πόλη το 1099 έσφαξαν Μουσουλμάνους, Ιουδαίους και Ορθόδόξους αδιακρίτως.

Υμνήθηκε ακόμα και από τους τροβαδούρους και τους ποιητές της σκοταδιστικής μεσαιωνικής Ευρώπης και πολλοί θρύλοι, βασισμένοι σε πραγματικά γεγονότα συνήθως, κυκλοφόρησαν από την εποχή εκείνη. Όλες οι μαρτυρίες των δυτικών τον παρουσίαζαν ως έναν πραγματικό ιππότη. Αναφέρονται δεκάδες περιστατικά που δικαιολογούν απόλυτα την φήμη του.

Τον Απρίλιο του 1191, κάποιοι απήγαγαν ένα παιδί τριών μόλις μηνών από την Καθολική μητέρα του. Οι άλλοι Φράγκοι αμέσως κάλεσαν την απαρηγόρητη μητέρα να ζητήσει αυτοπροσώπως τη δικαιοσύνη του Σαλαντίν, Πράγματι, η απλή γυναίκα του λαού και μάλιστα γυναίκα αλλόδοξη παρουσιάστηκε ενώπιον του σουλτάνου. Ο Σαλαντίν τη δέχτηκε φιλόξενα, όπως έκανε με όλους. Όταν δε έμαθε για την αρπαγή του παιδιού της, έθεσε αμέσως σε κίνηση την περίφημη υπηρεσία πληροφοριών» του. Σύντομα το παιδί ανακαλύφθηκε. Χωρίς να πει τίποτα, ο Σαλαντίν κατέβαλε ο ίδιος τα λύτρα στους απαγωγείς, πήρε πίσω το παιδί και το παρέδωσε στη μητέρα του. Όταν αυτή το πήρε με χαρά στην αγκαλιά της και το θήλασε, ο πανίσχυρος σουλτάνος άφησε συγκινημένος ένα δάκρυ να του ξεφύγει. Κατόπιν της έδωσε ένα άλογο και εφόδια για τον δρόμο και την άφησε να φύγει. Τη σκηνή αυτή περιγράφει ο Άραβας ιστορικός Ιμπν Σαντάντ και την επιβεβαιώνουν και Χριστιανοί μάρτυρες.

Όσο γενναιόδωρος και αν ήταν όμως δεν μπορούσε να συγχωρέσει τον διαβόητο Ρεϋνάλδο του Σατιγιόν, έναν από τους αρχηγούς του Χριστιανικού στρατού που καταστράφηκε στο Χατίν, το 1187. Ο Ρεϋνάλδος, πέραν του ότι ήταν υπεύθυνος για τις σφαγές χιλιάδων αμάχων, όταν και αυτός που παραβίασε τις συνθήκες μεταξύ του Σαλαντίν και του βασιλείου της Ιερουσαλήμ. Κατά συνέπεια, δεν ήταν απλός δολοφόνος, αλλά ήταν και επίορκος. Αυτόν ο Σαλαντίν τον έσφαξε ο ίδιος μέσα στη σκηνή του, παραβιάζονιας για πρώτη και μοναδική φορά τον ιερό νόμο της φιλοξενίας.

Σήμερα, το όνομα του Σαλαντίν παραμένει θρυλικό. Ειδικά στον ισλαμικό κόσμο θεωρείται ο μεγαλύτερος ήρωας του Ισλάμ και δικαίως. Ακόμα και το σύμβολό του, ο αετός, έχει υιοθετηθεί από πολλά αραβικά έθνη. Ωστόσο, αυτό που δυστυχώς οι σύγχρονοι Άραβες δεν έχουν κατορθώσει να καταστήσουν κτήμα του μεγάλου αρχηγού τους, είναι η ανεκτικότητά του, η ανεκτικότητά απέναντι στο διαφορετικό, ο σεβασμός του για την ανθρώπινη ζωή, τόσο των δικών του ανθρώπων, όσο και των εθρών του ακόμα.

Ο Σαλαντίν ήταν ένας πραγματικά μεγάλος άνδρας. Το δε απαύγασμα της σοφίας του εκφράστηκε λίγο πριν από τον θάνατό του. Ετοιμοθάνατος ο μεγάλος βασιλιάς διέταξε, σύμφωνα με τον θρύλο, στρατιώτες του, με κρεμασμένο στα κοντάρι ένα σάβανο, να περιφέρονται στους δρόμους των πόλεων που εξουσίαζε και να φωνάζουν: «Ο αφέντης μας, που όριζε τόσα βασίλεια και εξουσίαζε τόσες χώρες, ο κατακτητής της Ιερουσαλήμ πεθαίνει σήμερα και δεν εξουσιάζει τίποτα άλλο από αυτό εδώ το σάβανο»! Φιλόσοφος έως το τέλος!

Ο Σαλαντίν είναι θαμμένος στο Τέμενος του Ουμαγιάτ στη Δαμασκό της Συρίας. Κάτω η σαρκοφάγος του τυλιγμένη με βαρύτιμο ύφασμα με ρητά από το Κοράνι.

Το μεγαλύτερο κομμάτι του άρθρου προέρχεται από απόσπασμα από άρθρο του Παντελή Καρύκα στο περιοδικό ‘Πόλεμος & Ιστορία’, τεύχος 126 (Απρίλιος 2009)

Παρακάτω φωτογραφίες από την ταινία "Kingdom of Heaven», στα ελληνικά: ‘το Βασίλειο των Ουρανών’ (2005) του Ridley Scott, που διαδραματίζεται στα χρόνια της κατάκτησης της Ιερουσαλήμ από τον στρατό του Σαλαντίν. Στον ρόλο του Σαλαντίν ο Σύριος ηθοποιός Ghassan Massoud. Παίζουν ακόμα : Orlando Bloom, Eva Green, Jeremy Irons, David Thewlis, Marton Csokas, Edward Norton και Liam Neeson.

Χαρακτηριστική σκηνή στο τέλος της ταινίας, όπου εισερχόμενος μέσα στην κατακτημένη Ιερουσαλήμ, βλέπει ένα πεσμένο σταυρό και τον σηκώνει σε ένδειξη σεβασμού.