«Δημοκρατία» και Προπαγάνδα

Ο Edward Louis James Bernays (1891 − 1995) ήταν ένας γεννημένος στην Βιέννη και μεγαλωμένος στην Αμερική εβραϊκής καταγωγής πρωτοπόρος στον τομέα των δημοσίων σχέσεων και της προπαγάνδας. Συνδύασε τις ιδέες του Gustave Le Bon και του Wilfred Trotter πάνω στην ψυχολογία των μαζών με τις ψυχαναλυτικές ιδέες του θείου του, Σίγκμουντ Φρόιντ.

Από το βιβλίο του “Propaganda” που εκδόθηκε το 1928, ο William Luther Pierce ΙΙΙ (1933 - 2002) ένας από τους πιο σημαντικούς ιδεολόγους του λευκού εθνικιστικού κινήματος στις ΗΠΑ, παραθέτει μερικά αποσπάσματα και κάνει κάποια σχόλια:

«Η συνειδητή και έξυπνη χειραγώγηση των οργανωμένων συνηθειών και απόψεων των μαζών είναι ένα σημαντικό στοιχείο στη δημοκρατική κοινωνία. Εκείνοι που χειρίζονται αυτόν τον αόρατο μηχανισμό της κοινωνίας αποτελούν μια αόρατη κυβέρνηση που είναι η αληθινή κυρίαρχη δύναμη της χώρας μας.

«Κυβερνιόμαστε, τα μυαλά μας μορφοποιούνται, τα γούστα μας διαμορφώνονται, οι ιδέες μας σχηματίζονται σε μεγάλο βαθμό από ανθρώπους για τους οποίους δεν έχουμε ακούσει ποτέ. Αυτό είναι ένα λογικό αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο είναι οργανωμένη η δημοκρατική κοινωνία μας. Τεράστιοι αριθμοί ανθρώπινων όντων πρέπει να συνεργαστούν κατά αυτόν τον τρόπο εάν πρόκειται να ζήσουν μαζί ως ομαλά λειτουργούσα κοινωνία....

«Όποια και αν είναι η στάση που κάποιος επιλέγει να λάβει προς αυτή την κατάσταση, παραμένει γεγονός ότι σχεδόν σε κάθε πράξη της καθημερινής μας ζωής, είτε στη σφαίρα της πολιτικής, είτε των επιχειρήσεων, στην κοινωνική μας συμπεριφορά ή την ηθική μας σκέψη, κυριαρχούμαστε από σχετικά μικρό αριθμό ατόμων... που κατανοούν τις νοητικές διεργασίες και τα κοινωνικά πρότυπα των μαζών. Είναι αυτοί που κινούν τα καλώδια που ελέγχουν την κοινή γνώμη, που αξιοποιούν παλιές κοινωνικές δυνάμεις και υφαίνουν νέους τρόπους για να δεσμεύσουν και να καθοδηγήσουν τον κόσμο....

«Μερικές φορές το αποτέλεσμα για το κοινό έχει δημιουργηθεί από έναν επαγγελματία προπαγανδιστή, μερικές φορές από έναν ερασιτέχνη στον οποίον έχει παραχωρηθεί η δουλειά. Το σημαντικό πράγμα είναι ότι είναι καθολικό και συνεχές. και στο σύνολό του θέτει σε αυστηρή πειθαρχία και σε στοίχιση την κοινή γνώμη όσο ένας στρατός θέτει τα σώματα των στρατιωτών του σε στοίχιση.... 

«Η συστηματική μελέτη της μαζικής ψυχολογίας αποκάλυψε στους μαθητές τις δυνατότητες που έχει μια αόρατη κυβέρνηση της κοινωνίας από τη χειραγώγηση των κινήτρων που ενεργοποιούν τον άνθρωπο σε ομάδα.... Έτσι, τέθηκε το φυσικό ερώτημα: Εάν κατανοήσουμε το μηχανισμό και τα κίνητρα του μυαλού της ομάδας δεν είναι δυνατόν να ελεγχθούν και να πειθαρχηθούν οι μάζες σύμφωνα με το θέλημά μας χωρίς να το ξέρουν;

«Η πρόσφατη πρακτική της προπαγάνδας έχει αποδείξει ότι είναι δυνατόν, τουλάχιστον μέχρι ενός ορισμένου σημείου και εντός ορισμένων ορίων....

«Κανένας σοβαρός κοινωνιολόγος δεν πιστεύει πια ότι η φωνή του λαού εκφράζει οποιαδήποτε θεία ή ιδιαίτερα σοφή και ευγενή ιδέα. Η φωνή του λαού εκφράζει το μυαλό των ανθρώπων, και αυτό το μυαλό φτιάχνεται για αυτό από τους ηγέτες της ομάδας στην οποία πιστεύει και από τα πρόσωπα που κατανοούν τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης....

«Είτε πρόκειται για το πρόβλημα του ποιος θα εκλεγεί σε μια θέση ή το πρόβλημα της ερμηνείας και της εκλαΐκευσης νέων θεμάτων, ή το πρόβλημα του να καταστεί η καθημερινή ασχολία των δημοσίων υποθέσεων ζωτικό μέρος της κοινωνικής ζωής, η χρήση της προπαγάνδας, προσεκτικά προσαρμοσμένης στη νοοτροπία των μαζών, είναι ένα απαραίτητο συμπλήρωμα της πολιτικής ζωής».

Θα ήθελα να αναφέρω ότι το βιβλίο του Bernays δεν είναι ιδιαίτερα βαθύ ή πολύτιμο από μόνο του. Διευκρινίζει απλώς μερικά αυτονόητα γεγονότα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο μια σύγχρονη κοινωνία λειτουργεί. Για το άτομο που ενδιαφέρεται για την προπαγάνδα, είναι διαθέσιμα πολύ πιο χρήσιμα βιβλία. Το γεγονός ότι ο Bernays ήταν Εβραίος δεν έχει κάποια ιδιαίτερη σημασία εδώ παρά μόνο για να τονίσω ότι η προπαγάνδα, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η ψυχολογία και η χειραγώγηση των άλλων, πάντα ήταν θέματα ειδικού ενδιαφέροντος για τους Εβραίους. Δεν είναι τυχαίο που ασχολούνται με αυτούς τους τομείς και σήμερα όπως ήταν στην εποχή του Bernays και του Φρόιντ. Ο λόγος που επέλεξα το βιβλίο του Bernays είναι επειδή  παρέχει μια πιο ακριβή και σαφή περίληψη, σε λίγες παραγράφους, για τον ρόλο της προπαγάνδας στη σύγχρονη ζωή από ό, τι τα περισσότερα άλλα βιβλία σχετικά με το θέμα.

Αν και είναι διαθέσιμο στις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες, έχει από καιρό εξαντληθεί, και το μόνο που κάνει είναι το αυτονόητο: να λέει δηλαδή, ότι η όλη ιδέα της δημοκρατίας δεν έχει νόημα σε μια εποχή, όπου μερικοί άνθρωποι έχουν στα χέρια τους τον μηχανισμό για τον έλεγχο των τάσεων και των απόψεων της πλειοψηφίας του εκλογικού σώματος. Και ο Bernays θεωρεί μάλιστα, πως δεν είναι μόνο αυτός ο έλεγχος απλά ένα γεγονός της ζωής, αλλά ότι είναι ένα καλό πράγμα. Είναι αναγκαίο για τον έλεγχο και την πειθάρχηση της σκέψης του κοινού, προκειμένου να αποφευχθεί το χάος, και ότι αυτό μόνο μπορεί να μας οδηγήσει σε μεγαλύτερη πρόοδο και ευημερία. Απλά συγκαλύπτει το ζήτημα του ποιος θα πρέπει να ασκεί αυτόν τον έλεγχο και ποια πρέπει να είναι τα κίνητρά τους.

Αν θέλετε πραγματικά να μελετήσετε το θέμα της προπαγάνδας, μια καλή αρχή για να ξεκινήσετε είναι με το βιβλίο του 1962, επίσης με τίτλο «Προπαγάνδα», του Γάλλου (φιλοσόφου, κοινωνιολόγου, θεολόγου και χριστιανού αναρχικού) Jacques Ellul (1912 -1944). Ο καθηγητής Ellul ασχολείται με το θέμα σε πολύ μεγαλύτερο βάθος και με πολύ μεγαλύτερη ειλικρίνεια από τον Bernays, αλλά συμφωνεί με τον Bernays στα πιο προφανή και θεμελιώδη συμπεράσματα: στο αλυσιτελές της ιδέας της δημοκρατίας, για παράδειγμα. Παραθέτω ένα απόσπασμα από το βιβλίο του καθηγητή Ellul:

«Αν και είμαι υπέρ της δημοκρατίας, δεν μπορώ παρά να λυπηθώ για το γεγονός ότι η προπαγάνδα καθιστά την πραγματική άσκησή της σχεδόν αδύνατη. Αλλά νομίζω ότι θα ήταν ακόμη χειρότερο να τρέφουμε αυταπάτες για μια συνύπαρξη πραγματικής δημοκρατίας και προπαγάνδας».

Για μένα αυτό είναι απογοητευτικό, το γεγονός ότι σε ένα συμπέρασμα που φαίνεται τόσο προφανές, δεν φαίνεται να προβάλλεται αντίσταση από τόσους πολλούς διαφορετικούς ευφυείς ανθρώπους. Η δημοκρατία έχει γίνει σχεδόν μια έννοια ιερή για αυτούς, αυτή η ιδέα ότι οι πολιτικές που κατευθύνουν το έθνος μας θα πρέπει να αποφασιστούν με βάση την καταμέτρηση των ψήφων του κάθε άπτερου δίποδου που έχει συμπληρώσει την ηλικία των 18. Είναι σαν τη μητρότητα: σχεδόν φοβούνται να την αμφισβητήσουν.

Το ίδιο φαίνεται να ισχύει και για τους διανοούμενους στην κοινωνία μας. Το γεγονός είναι ότι οι διανοούμενοι δεν σημαίνει ότι θα έχουν πιο ανεξάρτητη σκέψη από τους ανθρώπους του μόχθου. Οι περισσότεροι διανοούμενοι, είναι του συρμού. Στην πραγματικότητα, όπως επισημαίνει ο Ellul, είναι οι διανοούμενοι που ελέγχονται πιο έντονα από την προπαγάνδα, επειδή είναι πιο ανοιχτοί σε κάθε μέσο προπαγάνδας.

Και οφείλω να ομολογήσω ότι μου πήρε πολύ χρόνο για να ξεπεράσω τις ιδέες που μου διοχέτευαν όταν ήμουν στο σχολείο ότι στην δημοκρατία είσαι πιο ελεύθερος από ό, τι σε οποιοδήποτε άλλο πολιτικό σύστημα, ότι στην δημοκρατία είμαστε όλοι ελεύθεροι να σκεφτόμαστε και να λέμε ό, τι θέλουμε, και ότι ως πολίτες μιας δημοκρατίας σκεφτόμαστε ​​ανεξάρτητα, και ούτω καθεξής. 

Λοιπόν, δεν θα πρέπει να προκαλεί έκπληξη για εμάς ότι αν και βιβλία, όπως η «Προπαγάνδα» του καθηγητής Ellul - και πολλά άλλα - είναι άμεσα διαθέσιμα, σχεδόν κανείς δεν έχει ακούσει για αυτά. Το να συντηρείς στο κοινό την ιδέα να έχει πίστη στο μύθο της δημοκρατίας είναι ένα σημαντικό στοιχείο για να διατηρείς τον έλεγχο της σκέψης και της συμπεριφοράς του κοινού. Είναι απλά ανήθικο και σκανδαλώδες να αμφισβητεί κάποιος την πραγματικότητα της δημοκρατίας. Είναι σαν να αμφισβητεί την αλήθεια της «επίσημης ιστορίας του Ολοκαυτώματος». Και για το λόγο αυτό δεν πρόκειται να διδάσκονται στο σχολείο ή να διαβάζονται στις εφημερίδες, ακόμη και τα πιο προφανή και αυτονόητα συμπεράσματα που παρουσιάζονται από τον Bernays ή τον Ellul. Εμείς ακόμα διδασκόμαστε πώς η δημοκρατία διασφαλίζει την ελευθερία μας, την ώρα που αυτοί που ελέγχουν τον μηχανισμό της προπαγάνδας στη δημοκρατική κοινωνία μας, εργάζονται μέρα και νύχτα για να εξαλειφθεί αυτή η ελευθερία.

Άλλωστε, «ελευθερία» για την κάθε κυρά Σούλα σημαίνει το δικαίωμα που έχει να αγοράζει είτε μπλε ρόλεϊ για τα μαλλιά, είτε ροζ ρόλεϊ για τα μαλλιά και για το σύζυγό της, τον κυρ Λάκη, σημαίνει το δικαίωμα να παρακολουθεί στην τηλεόραση ό, τι ματς επιλέξει. Και οι δύο έχουν αρκετά εμπεδώσει την δημοκρατία και κανένας δεν έχει το δικαίωμα να πει «μισητά» πράγματα.

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ / Το είδα εδώ