Το πρόβλημα με τις «έξυπνες πόλεις»

Του Elias Crim (The American Conservative) / ΚΟ  

Όταν ακούω τον όρο "έξυπνες πόλεις" (“smart cities”) σκέφτομαι την δυστοπική ταινία του Fritz Lang, “Metropolis”. Η κλασσική ταινία του 1927 απεικονίζει ένα τοπίο Art Deco (καλλιτεχνικό κίνημα, το οποίο επικράτησε από το 1925 μέχρι τη δεκαετία του 1940) πλούσιων βιομηχάνων που βασιλεύουν από πολυώροφους πύργους πάνω από μάζες εργατών με πανομοιότυπες στολές που διαβιούν σε κατακόμβες και δουλεύουν υπόγεια προκειμένου να συνεχιστεί το βουητό των τεράστιων στροβιλοκίνητων μηχανημάτων της πόλης.

Οι οικοδόμοι σύγχρονων master-προγραμματισμένων πόλεων - του Ντουμπάι της Μέσης Ανατολής, του Songdo της Ασίας, ή του Gurgaon της Ινδίας - είναι έξυπνοι υπό κάποια έννοια. Για να είμαστε ακριβείς, οι χώροι αυτοί τραβούν τα κορυφαία ταλέντα στους αρχιτέκτονες, τους σχεδιαστές και τους περιβαλλοντικούς συμβούλους. Αυτοί με τη σειρά τους δημιουργούν πολυτελείς περιοχές όπου η τεχνολογία επιτρέπει ένα λαμπερό και αυξανόμενο μείγμα ολιγοπωλίου, εκμετάλλευσης και επιτήρησης.

Οι ρυθμίσεις αυτές δημιουργούν έντονες αντιθέσεις. Όπως ο αρχιτέκτονας Douglas Kelbaugh είπε στον πολιτικό σχολιαστή James Howard Kunstler, πέρασε δύο χρόνια στο Ντουμπάι σχεδιάζοντας δισεκατομμυρίων δολαρίων αξίας ουρανοξύστες στυλ «μπουκάλι αρώματος» (όμορφα ανούσιους) και εγκατέλειψε αστικά έργα μεγέθους της νήσου  Μανχάταν - ενώ ερχόταν σε επαφή καθημερινά με χιλιάδες χαμηλόμισθους εργάτες από την Ινδία, το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές, την Κίνα που χρειάζονταν για να δημιουργήσουν αυτό το τεράστιο ‘σχήμα Ponzi’ από τις πιο πολυτελείς πόλεις-κράτος στον πλανήτη.

Αλλά τα ιδιωτικά λεωφορεία του Ντουμπάι γεμάτα κυρίως με χειρώνακτες εργάτες που πληρώνονται $ 5 την ημέρα διαφέρουν μόνο επιφανειακά από τις λεγεώνες προγραμματιστών και σχεδιαστών της Songdo (η «έξυπνη πόλη» του μέλλοντος στη Ν. Κορέα) : και οι δύο ομάδες έπρεπε να είναι αόρατα και αναλώσιμα στοιχεία στη λειτουργία μιας νεοφιλελεύθερης πολεοδομίας με ατελείωτες φιλοδοξίες για την δημιουργία μιας πόλης- κράτους που μοιάζει, σύμφωνα με την σαρκαστική φράση του Kunstler, με το «αύριο του χθες».

Μια βασική πτυχή του κινήματος των "έξυπνων πόλεων" είναι η υπόσχεση ότι η προσωπική τεχνολογία θα δημιουργήσει «νέες ευκαιρίες στην οικονομία». Αλλά το γεγονός είναι ότι καμία ανταλλαγή δεν πηγαίνει πραγματικά στις εταιρίες της λεγόμενης ‘sharing economy’ (μοντέρνο μοντέλο «οικονομίας χωρίς σύνορα», με συμμετοχή ανθρώπων από όλο τον κόσμο με καθοριστικό τον ρόλο της τεχνολογίας, π.χ. e-bay) όπως είναι οι Uber, Airbnb, Lyft και TaskRabbit, και δεν υπηρετείται κάποιο «φρέσκο» αλληλοβοηθούμενο σύστημα, αλλά μάλλον όλα αποβλέπουν στο όφελος των τέλεια συμβατικών επιχειρηματικών καπιταλιστών της Silicon Valley. Αυτή η μέθοδος μερικές φορές ονομάζεται "Uberization"*.

 

* Uberization : όρος που προέρχεται από την εταιρεία Uber η οποία παράγει μια τεχνολογία η οποία συνδέει την προσφορά και τη ζήτηση αυτοκινήτων με οδηγό. Κάποιος που χρειάζεται να μεταφερθεί κάπου κατεβάζει την application και σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά της κούρσας (τόπος, χρόνος, κόστος) επιλέγει έναν οδηγό. Οι οδηγοί δεν είναι υπάλληλοι της εταιρείας αλλά ανεξάρτητοι εργαζόμενοι που συνεργάζονται με την Uber. Οποιοσδήποτε διαθέτει ένα αυτοκίνητο και δίπλωμα οδήγησης μπορεί να γίνει οδηγός για την υπηρεσία χωρίς οποιαδήποτε άλλη προϋπηρεσία ή γνώση. Οι οδηγοί πληρώνουν όλα τα έξοδα κίνησης και ανταγωνίζονται για τις περισσότερες κούρσες. Τα χρήματα όμως περνάνε όλα από την Uber η οποία αποφασίζει για τις μίνιμουμ τιμές αλλά και το ποσοστό που παρακρατεί. Οι οδηγοί, εφόσον είναι ανεξάρτητοι εργαζόμενοι, δεν έχουν καμία από τις απολαβές των μισθωτών: το εισόδημα τους δεν είναι σταθερό αλλά εξαρτάται από τις ώρες εργασίας και τις τιμές που επιβάλει η Uber, δεν έχουν ιατροφαρμακευτική κάλυψη, ασφάλεια για τα οχήματα τους και για τους ίδιους, δεν υπάρχουν φυσικά συλλογικές συμβάσεις. Το πιο στρατηγικό κομμάτι της δραστηριότητας είναι ο αλγόριθμος που συνδέει την προσφορά με τη ζήτηση και καθορίζει το κόστος των υπηρεσιών και την αμοιβή των οδηγών. Κατά κάποιο τρόπο ο αλγόριθμος είναι το αφεντικό των οδηγών. Η Uber επιβάλλει επίσης καθεστώς επιτήρησης και εκμετάλλευσης προσωπικών δεδομένων. Η αξιολόγηση παίρνει τη μορφή επιτήρησης η οποία έχει άμεσο αντίκτυπο όχι μόνο στα έσοδα των οδηγών αλλά και στον τρόπο που αυτοί συμπεριφέρονται, ντύνονται, μιλούν και σκέφτονται. 

Αποδεικνύεται ότι η sharing economy αφορά ως επί το πλείστον την εκμετάλλευση των εργαζομένων και το μόνο κέρδος που έχει κάποιος είναι η αναγκαστική ένταξη στο πρεκαριάτο, την μάζα των βραχυπρόθεσμων ("ευέλικτων") συμβασιούχων υπαλλήλων οι οποίοι τώρα αποτελούν περίπου το 40 τοις εκατό του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού.

Αυτοί είναι οι άνθρωποι που ζουν επισφαλώς χωρίς καμία εγγύηση για μια σταθερή δουλειά πέρα ​​από την βραχυπρόθεσμη, γενικά λιγότερη από 40 ώρες την εβδομάδα αμειβόμενη εργασία, χωρίς συνδικάτα ή βιομηχανικές ρυθμίσεις να μιλήσουν.

Για να πάρετε μια γεύση των ζοφερών προβλέψεων, ο οικονομολόγος Tyler Cowen προβλέπει ένα μέλλον στο οποίο μια μικροσκοπική ελίτ θα βγάζει εκατομμύρια, ενώ εμείς οι υπόλοιποι θα παλεύουμε για οτιδήποτε μεταξύ $ 5.000 και $ 10.000 το χρόνο. Λειτουργεί ήδη αρκετά καλά στο Μεξικό, λέει χαριτολογώντας ο Cowen.

Αν τυχαίνει να είστε ένας millennial ή να γνωρίζετε κάποιον, τότε είστε πιθανώς εξοικειωμένοι με τα θέματα γύρω από την ψηφιακή εργασία. Αλλά αυτή η οικονομική απειλή για τη δημοκρατία, το Διαδίκτυο ως μηχανή ανισότητας – διαπερνάει όλες τις γενιές. Βρίσκεται στη διαδικασία της ανατροπής των παραδοσιακών δικαιωμάτων των εργαζομένων πηγαίνοντας πίσω στον 19ο αιώνα. Και ξεθάβει ωκεανούς προσωπικών μας δεδομένων-μια μορφή προσωπικής ιδιοκτησίας - προκειμένου να αξιοποιήσει αυτή την ‘περιουσία’ για να δημιουργήσει ακόμη μεγαλύτερη περιουσία για τους λίγους ιδιοκτήτες των ψηφιακών πλατφόρμων που καθοδηγούν τώρα ένα μεγάλο μέρος της ζωής μας (Amazon, Facebook, Google και τα λοιπά).

Έτσι βλέπουμε την άνοδο ενός νέου κινήματος απασχολούμενων να λέει ένα παλιό σύνθημα: platform cooperativism (συνεταιρισμός πλατφόρμα), ένας γάμος του ιστορικού μοντέλου συνεργασίας των επιχειρήσεων και των ψηφιακών πλατφορμών με στόχο την αξιοποίηση της πραγματικής δημοκρατίας στο διαδίκτυο, ιδίως με τη μορφή της κατανεμημένης ιδιοκτησίας. Ο στόχος αυτών των ακτιβιστών και των επιχειρηματιών δεν είναι τίποτα λιγότερο από το να επαναφέρουν τις νόρμες και την κουλτούρα της εργασίας. Στο ‘Ours to Hack and To Own’ ο Nathan Schneider, συλλέγει όλα τα άρθρα τεχνολογίας σχετικά με πρωτοβουλίες συνεργασίας για την αντίσταση στον εγκλωβισμό του Διαδικτύου.

Τι θα συμβεί αν οι οδηγοί Uber δημιουργήσουν τη δική τους πλατφόρμα, ή αν οι κάτοικοι μιας πόλης ελέγχουν την δική τους εκδοχή της Airbnb (= ιστοσελίδα καταχώρησης, εύρεσης και ενοικίασης καταλυμάτων); Ή εάν αρκετοί χρήστες του Twitter μαζευτούν για να αγοράσουν την εταιρεία, προκειμένου να μοιράζονται την ιδιοκτησία της;

Το Platform cooperativism είναι απλά κοινοκτημοσύνη (με περίπου 170 χρόνια ιστορίας συνεταιριστικού κινήματος) μαζί με τη σημερινή έννοια της δημοκρατικής διακυβέρνησης. Ο όρος πλατφόρμα, όπως οι συντάκτες εξηγούν, "αναφέρεται σε μέρη όπου κάνουμε παρέα, εργαζόμαστε, πειραματιζόμαστε και δημιουργούμε αξία αφού ενεργοποιούμε τα τηλέφωνα ή τους υπολογιστές μας".

Περαιτέρω, οι συνεταιρισμοί – επιχειρήσεις που βασισμένες σε αξίες που λειτουργούν προς όφελος του μέλους - έχουν ένα χαμηλότερο ποσοστό αποτυχίας από τις συμβατικές επιχειρήσεις, και είναι πιο πιθανό να προωθήσουν την κοινωνική ανάπτυξη (μέσω της τοπικής ιδιοκτησίας).

Δεν μιλάμε για σοσιαλισμό, αλλά μάλλον για έναν αλγοριθμικό καπιταλισμό και για τη διαμόρφωση του πρώτου χάρτη των δικαιωμάτων των εργαζομένων στο αναδυόμενο, αλλά αόρατο ψηφιακό εργατικό δυναμικό.

Και βέβαια, ένα άλλο σημαντικό θέμα είναι η αντιμετώπιση του εταιρικού μοντέλου επιτήρησης της «έξυπνης πόλης» που προωθείται από μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας.

Το να κτίσεις πόλεις που επιτρέπουν την πραγματική ευημερία του ανθρώπου-και το να αξιοποιήσεις τη νέα τεχνολογία για να συμβεί αυτό, είναι δυνατό. Αλλά πρέπει να αναγνωρίσουμε τις παγίδες του να περάσει ο έλεγχος σε λίγες ασύδοτες εταιρείες. Η πόλη που μπορεί να επωφεληθεί από τον συνεταιρισμό πλατφόρμα μπορεί ακόμα να ξεγελάσει τους κύριους σχεδιαστές.

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ / Πηγή