Δουλεία και Χριστιανισμός

Μιας που πιάσαμε το θέμα της δουλείας,,,

Δύο κατηγορίες ανθρώπων παρέλαβε η πρώτη κοινωνία των Χριστιανών: ελεύθερους και δούλους. Είναι αδύνατον στον σημερινό άνθρωπο να αναλογισθεί το χάος που χώριζε τους ελεύθερους από τους δούλους. Οι δούλοι δεν θεωρούντο καν άνθρωποι, θεωρούντο «πράγματα» (‘res’ στα λατινικά). Δεν είχαν κανένα δικαίωμα στην τροφή ούτε στην κατοικία, ούτε στην ζωή τους. Ήταν απόλυτη ιδιοκτησία των κυρίων τους. Και μπορούσε ο κύριός τους, ιδίως στη Ρώμη να τους πουλήσει, όποια ώρα ήθελε, όχι απλώς να τους πουλήσει, αλλά να τους ρίξει στο αμφιθέατρο ως τροφή των θηρίων ή στο ιχθυοτροφείο του ως τροφή των ψαριών ή να τους ακρωτηρίασει για να διασκεδάσουν οι συνδαιτημόνες του. Αναφέρεται ότι ένας Ρωμαίος διοικητής φόνευσε 400 δούλους του. Και αν απεπειρατο να κλέψει ή να δραπετεύσει ο δούλος στην Ρώμη, εστιγματίζετο με πυρακτωμένο σίδηρο στο μέτωπο.

Και μήπως ήσαν μία μικρή μειονότητα οι δούλοι στον αρχαίο κόσμο; Κάθε άλλο. Ήσαν η μεγάλη πλειονότητα. Σε αυτήν την πόλη της σοφίας και των γραμμάτων, στην Αθήνα, επί 30.000 ελευθέρων πολιτών υπήρχαν 400.000 δούλοι, στην Κόρινθο 470.000, στην Αίγινα 460.000, στην Ρώμη 900.000 κ. ο. κ. Και δεν υπήρχε πολίτης τόσο πτωχός, ώστε να μην έχει ένα τουλάχιστον δούλο. Υπήρχαν οικογένειες που είχαν άνω των 50 δούλων. Μεγάλο εμπόριον δούλων διεξήγετο στην ιερά - ονομαζομένην - Δήλο. Εάν τα πράγματα ήσαν κάπως υποφερτά στην ΕΕλλάδα, η κατάσταση ήταν ακόμη χειρότερηστην Ρώμη και από απόψεως αριθμού δούλων και από απόψεως κακομεταχειρίσεως. Οι συνήθεις Ρωμαίοι πολίτες είχαν στην ιδιοκτησία τους 200 δούλους κατά μέσον όρον, οι δε μεγάλοι ιδιοκτήτες έφθαναν να έχουν 10.000 και πλέον! Και ήταν οίκτρό το θέαμα των προς πώλησιν δούλων, που εκτίθεντο στην αγορά γυμνοί με μία πινακίδα στον λαιμό, σαν ζώα....

Την ίδια ώρα φιλόσοφοι μεγάλης ολκής, όπως ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης και

άλλοι, ανέχονταν και παρεδέχονταν την δουλεία. Ο τελευταίος μάλιστα διά σειράς συλλογισμών τονίζει την αναγκαιότητη των δούλων. Δια να είναι οι πολίτες, λέγει ο Αριστοτέλης, απαλλαγμένοι από τις υλικές μέριμνες, πρέπει το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας να επωμισθεί αύτές τις φροντίδες. Έτσι οι πολλοί θα είναι δούλοι εξυπηρετούντες τους ολίγους. «Ο δούλος κτήμά τι έμψυχόν έστι», γράφει. Ο δούλος είναι όπως το εργαλείο μιας τέχνης. Και διαφέρει ο δούλος από τον ελεύθερο «όσον ψυχή σώματος και άνθρωπος θηρίου»!

Ο Χριστιανισμός διεκήρυξε «ούκ ενι δούλος ούδέ ελεύθερος».

Στην προς Φιλήμονα επιστολή του αποστόλου Παύλου, ένας δούλος, ονόματι Ονήσιμος, είχε δραπετεύσει, ίσως συνδυάζοντας την δραπέτευση με κλοπή, από τον κύριόν του Φιλήμονα. Συνηθισμένο γεγονός γιά την εποχή. Ο απόστολος τον θεωρεί άξιο για να γράψει ειδική επιστολή, στην οποία επιστρατεύει όλη την θέρμη της αγάπης του για να πείσει τον Φιλήμονα να ξαναδεχθεί τον δραπέτη δούλο, ο οποίος εν τω μεταξύ πίστευσε στον Χριστό και μετενόησε για το αδίκημα. Τον παρακαλεί, όχι απλώς να τον δεχθεί, αλλά να τον δεχθεί «ουκέτι ως δούλον, άλλ’ υπέρ δούλον, αδελφόν αγαπητόν» και επαναλαμβάνει: «προσλαβού αυτόν ως εμέ»! (Δεν του λέει βέβαια, ο απ. Παύλος ότι οφείλει να τον απελευθερώσει. Διαβάζουμε στην επιστολή προς Κορινθίους Α΄ κεφ. 7:  «20. έκαστος εν τη κλήσει η εκλήθη, εν ταύτη μενέτω. 21 δούλος εκλήθης; μη σοι μελέτω· αλλ᾿ ει και δύνασαι ελεύθερος γενέσθαι, μάλλον χρήσαι. Μετ: Καθένας στην κλήση που καλέστηκε, σ’ αυτήν ας μένει. 21 Δούλος κλήθηκες, ας μη σε μέλει. αλλά αν επίσης δύνασαι να γίνεις ελεύθερος, χρησιμοποίησε μάλλον την ευκαιρία.)

 

Οι χριστιανοί κύριοι στην καθημερινή ζωή φέρονταν με αγάπη και ανθρωπισμό στους δούλους τους και τους θεωρούσαν αδελφούς. «Αυτούς που έχομεν δεν είναι δούλοι, αλλά τούς έχομεν και τους ονομάζομεν εν πνεύματι αδελφούς, συνδούλους της θρησκείας», ομολογεί ο Λατίνος συγγραφέας Λακτάντιος (Instit. V 15), όπως και ο απολογητής Αριστείδης. Και ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς τονίζει: «Εις τούς δούλους να φερώμεθα όπως εις τούς εαυτούς μας, διότι είναι άνθρωποι, όπως και ημείς. Διότι, σκέψου, ο Θεός είναι ο ίδιος προς όλους, προς ελευθέρους και προς δούλους» (Παιδαγωγός III, XII 92). Αυστηρότατα επίσης μιλούν προς εκείνους που κακομεταχειρίζονται τους δούλους ο άγιος Κυπριανός προς Δημητριανόν και ο άγιος Γρηγόριος ο Νεοκαισαρείας στην κανονική επιστολή του.

Από το "Quo Vadis" (1951) 

Προσπαθούσαν ακόμη οι Χριστιανοί κύριοι να τους κάνουν Χριστιανούς, αν δεν ήσαν, όπως μαρτυρεί, ο φιλόσοφος Αριστείδης από την απολογία του. Ωραίο παράδειγμα της τιμής που απολάμβαναν οι δούλοι στα χριστιανικά σπίτια αναφέρει ο Αυγουστίνος στις Εξομολογήσεις του (IX βιβλίο). Με πόση ευγνωμοσύνη μιλά εκεί για τή γηραιά χριστιανή δούλη, που είχε αναθρέψει τον παππού του και την μητέρα του με τόση παιδαγωγική ικανότητα και λεπτότητα, με την ευγένειά της και την πλήρη εντιμότητας ζωή της. Εννοείται ότι πολλές φορές απελευθερώνονταν οι δούλοι, είτε με έξοδα του κοινού χριστιανικού ταμείου, όπως η Σαβίνα στην Σμύρνη, είτε από τον ίδιον τον κύριό τους. Τούτο αποδεικνύεται εκτός των άλλων από αρχαιολογικές ανακαλύψεις στην Ρώμη, όπου ο πλούσιος Ερμής αφήνει ελεύθερους τους δούλους του. Πρέπει να σημειωθεί ακόμη η βαρυσήμαντη παρατήρηση του μεγάλου αρχαιολόγου των κατακομβών Ντέ Ρόσι, ο οποίος στις χριστιανικές επιτάφιες επιγραφές ουδέποτε συνάντησε την λέξη δούλος!

Γεμάτη επίσης είναι η αρχαία Ιστορία της Εκκλησίας από παραδείγματα δούλων, που κατέκτησαν ψυχικώς τους κυρίους τους και τους οδήγησαν στον Χριστό. 

Έφτασαν όμως και ακόμη παραπάνω. Από το έσχατο κατάντημα του εξευτελισμού, την δουλεία, υψώθηκαν στον ανώτατο βαθμό του ανθρωπισμού, την αγιότητα. Η Εκκλησία μας έχει ανακηρύξει και δούλους άγιους. Είναι η Βλανδίνα η μάρτυς της Λυών και ο Πορφύριος της Παλαιστίνης και η Φηλικιτάτη της Αφρικής και τόσοι άλλοι.

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ / Πηγή: Η Εκκλησία των Μαρτύρων, εκδόσεις ΖΩΗ, 1960 – απόδοση στην δημοτική από ΚΟ.