Ενάντια στην Μονοπολιτιστικότητα

Against Monoculture - Του Evgeniy Filimonov

Η αλληλεξάρτηση είναι υποτίθεται ένας σκοπός που πρέπει να εορτάζεται στην εποχή μας και δεν μπορεί να υπάρξει καμία αμφιβολία ότι οι λαοί της Γης είναι πιο διασυνδεδεμένοι τώρα από ό, τι ήταν ποτέ πριν. Σήμερα, η κουλτούρα του λεγόμενου ανεπτυγμένου κόσμου διέπεται από τις ιδέες της ισοπολιτείας και του υλιστικού κοσμοπολιτισμού. Θεωρείται ότι είναι πιο τιμητικό να ονομάζεις τον εαυτό σου έναν "πολίτη του κόσμου" από ό, τι έναν ένθερμο υπερασπιστή της οποιασδήποτε φυλής ή ομάδας, επειδή εξ ορισμού, τραβώντας μια γραμμή προτίμησης για εκείνους που είναι μέσα στην ίδια με εσένα ομάδα, συνεπάγεται ότι κάποιος μακρινός άλλος αποκλείεται. Μια μακραίωνη πορεία αφομοίωσης προς το συμφέρον της οικονομικής προόδου φτάνει στο απόγειό της, για να γίνει μία από τις κύριες κοινωνιολογικές ανησυχίες στο εγγύς μέλλον.

Όπως βλέπουμε στις ζούγκλες της Βραζιλίας και στους δρόμους της Ευρώπης, οι ιθαγενείς πληθυσμοί γίνονται γρήγορα ξένοι στην ίδια τους τη γη, το περιβάλλον τους αλλάζει ριζικά μπροστά στα μάτια τους. Ακούμε συχνά ότι η Δύση πρέπει να απορροφήσει περισσότερους μετανάστες για να στηρίξουν τη γήρανση του γηγενούς πληθυσμού ή ότι οι αυτόχθονες φυλές θα έπρεπε να μετεγκατασταθούν από τις πατρογονικές τους εστίες, προκειμένου να τροφοδοτήσουν τον εθισμό κάποιου άλλου για τους φυσικούς πόρους. Τώρα, υπάρχουν σοβαρές αμφιβολίες ως προς τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις μιας ανεξέλεγκτης και συνεχώς αναπτυσσόμενης παγκόσμιας οικονομίας του υλικού πλούτου, η οποία οδηγείται από την βασική αρχή της παγκοσμιοποίησης, αυτή της ελεύθερης κυκλοφορίας του ανθρώπινου κεφαλαίου. Ως αποτέλεσμα, ο κόσμος γίνεται γρήγορα ένας και ίδιος, ενώ οι επιμέρους πολιτισμοί και εθνότητες είτε οδηγούνται στην μη επιβίωση είτε δια της βίας, εξομοιώνονται με την μάζα. Ωστόσο, βλέπουμε ότι αυτή η ανανεωμένη έμφαση στην Παράδοση ανοίγει το δρόμο για γεγονότα όπως η πρόσφατη αύξηση της δημοτικότητας των Ταυτοτικών κομμάτων στην Ευρώπη ή η δεδηλωμένη προσήλωση στις παραδοσιακές αξίες και τα έθιμα από ηγέτες του κόσμου, όπως αντανακλάται στην ρητορική του Βλαντιμίρ Πούτιν της Ρωσίας ή του Nahrendra Mohdi της Ινδίας.

Το πιο εντυπωσιακό ερώτημα που παρουσιάζεται από αυτά τα γεγονότα αφορά την εγγενή σημασία της Παράδοσης. Γιατί αυτή έχει σημασία και γιατί θα πρέπει να έχει κάποιο ρόλο στις παγκόσμιες υποθέσεις ή ακόμα και στις ζωές των καθημερινών ανθρώπων; Σε ένα καθαρά υλιστικό κόσμο, όπως το δικό μας (τόσο στην οικονομική όσο και στην φιλοσοφική του έννοια), οι στόχοι και οι ανάγκες μιας κοινωνίας φαίνεται να ολοκληρώνονται στο ακριβώς αντίθετο. Η αφθονία των πόρων για ευκολότερη διαβίωση δημιουργεί επιδείνωση των συνθηκών στον τόπο που οι πόροι αυτοί παρήχθησαν. Καθώς γίνεται πιο εύκολο να ταξιδέψουμε στον κόσμο και να δούμε άλλες χώρες, οι περιοχές αυτές γίνονται όλο και περισσότερο όμοιες με τον υπόλοιπο κόσμο. Η μαζική μετανάστευση για να δημιουργήσει περισσότερες θέσεις εργασίας, παρέχει μία ζώνη "ποικιλομορφίας" και η επέκταση της οικονομίας κάνει το αντίθετο μετά από αρκετές γενιές, όταν οι μετανάστες έχουν αφομοιωθεί και το ευνοϊκό οικονομικό αντίκτυπο της μετανάστευσης τους έχει απορροφηθεί ή ακόμα και αναστραφεί. Η συνεχής προσπάθεια τα άτομα να παρουσιάσουν τους εαυτούς τους ως κάτι εντελώς διαφορετικό από το πλήθος δημιουργεί μια δημογραφική μάζα έτοιμη να πωληθεί οπουδήποτε, προκειμένου να επικυρώσει την σύγχρονη ατομικότητα. Η σύγκριση του αριθμού των γλωσσών και των εθνοτήτων σε όλο τον κόσμο κατά τον 18ο αιώνα σε σχέση με το σήμερα, δείχνει ότι η διαδικασία της οικονομικής παγκοσμιοποίησης δεν έχει μόνο αποδειχθεί επιζήμια για τη Δύση, αλλά και για όλους τους άλλους πολιτισμούς, και η τάση αυτή θα συνεχιστεί, και προβλέπεται ότι ένα εκτιμώμενο ενενήντα τοις εκατό των γλωσσών που ομιλούνται σήμερα θα εξαφανιστεί μέχρι το τέλος του αιώνα. Στην πρακτική πραγματικότητα, το μόνο πιθανό και λογικό τέλος σε αυτό είναι η ενοποίηση της ανθρωπότητας σε μια ενιαία ομοιογενή ομάδα χωρίς χαρακτηριστικά διαφοροποίησης μεταξύ των περιοχών ή ακόμη και μεταξύ των ατόμων.

Η Παράδοση, ως ένας γενικός ορισμός τόσο από τους πολιτικούς όσο και τους θρησκευτικούς κλάδους του παραδοσιοκρατικής σχολής σκέψης, είναι μια πεποίθηση που πηγαίνει πέρα από την απλή ατομικότητα ή την ανθρώπινη μορφή. Το παρόν ορθολογιστικό οικονομικό μοντέλο σκέψης έχει επιχειρήσει να απομακρύνει την πρακτική αυτή, θεωρώντας ότι δεν έχει πλέον θέση στην κοινωνία (και είναι ένα εμπόδιο στο να κάνεις business). Κατά μία έννοια, η γενική Παράδοση ενός λαού είναι σημαντική ως ένας ξεχωριστός τρόπος σκέψης, μια ξεχωριστή ύπαρξη. Και αυτό είναι μια αξιωματική αλήθεια, ότι το σύνολο των πνευματικών και πολιτιστικών επιτευγμάτων του κόσμου δεν προέρχονται από ένα και μόνο τρόπο σκέψης. Ως εκ τούτου, κάτι που απειλεί την έμφυτη πνευματική πολλαπλότητα του κόσμου θα πρέπει να θεωρηθεί ως απειλή ή ακριβέστερα, ως ασθένεια.

Ωστόσο, δεν υπάρχει ενιαία πηγή από την οποία θα προκύψει η επιβολή ενός παγκόσμιου προτύπου. Πιο εμφανές σήμερα, είναι ότι η ισότιμη μονοπολιτισμικότητα που προέρχεται από τη Δύση, η οποία επιτίθεται σε όλους τους άλλους πολιτισμούς. Αλλά η απειλή αυτή προέρχεται επίσης από τον θρησκευτικό φανατισμό με τις δικές του μονοπολιτισμκές φιλοδοξίες, δηλαδή τον ισλαμικό φονταμενταλισμό. Ωστόσο, η συνεχής ώθηση για την εξάλειψη των φυλών και του νομαδικού τρόπου ζωής από τη Γη είναι κάτι που σε μεγάλο βαθμό αγνοείται από τον κόσμο. Οι φιλελεύθερες κοινωνίες συχνά μας παρουσιάζουν ειδυλλιακές εικόνες εκπροσώπων όλων των λαών του κόσμου με τα πολιτιστικά τους ενδύματα, να στέκονται μαζί κρατώντας τα χέρια γύρω από την υδρόγειο. Αλλά όπως έχουμε πει, αυτός ο ευσεβής ιδεαλισμός έχει καταφέρει ακριβώς το αντίθετο. Ένα δυστυχώς απαρατήρητο υποπροϊόν αυτής της ιστορικής κατεύθυνσης είναι ο αρνητικός αντίκτυπος που προκύπτει από τη ζήτηση από τους λαούς του κόσμου να τηρήσουν ένα ενιαίο παγκόσμιο πρότυπο πολιτισμού. Με απλά λόγια, αυτό ισοδυναμεί με τη σταδιακή συρρίκνωση της πολιτισμικής πολλαπλότητας του κόσμου στη διάρκεια των τελευταίων πέντε αιώνων. Ορισμένοι τρόποι ζωής που θεωρούνται ευνοϊκοί για την οικονομική δραστηριότητα αφομοιώνονται σε ένα μεγαλύτερο σύνολο ή αφαιρούνται εντελώς. Αυτή η κρίση έχει φτάσει τελικά στο απόγειό της στον αιώνα μας, όπου όχι μόνο οι μικρές φυλές και οι εθνότητες είναι σε κίνδυνο, αλλά και ολόκληροι πολιτισμοί. Ο ανθρωπολόγος Scott Atran περιγράφει την τάση αυτή ως «ομογενοποίηση της ανθρώπινης εμπειρίας». Σε όλη την ιστορία, βλέπουμε τη γέννηση των πολιτισμών καθώς και το θάνατό τους, και παραμένει μια αδιαμφισβήτητη αλήθεια ότι κάθε πολιτισμός διαθέτει τη δική του ημερομηνία λήξης. Ωστόσο, η κρίση που βλέπουμε σήμερα είναι ο θάνατος των διακριτών εθνοτήτων σε μια μαζική κλίμακα, χωρίς καμία συγκεκριμένη αντικατάστασή τους. Καθώς η οικονομική παγκοσμιοποίηση και η τυποποιημένη διαβίωση συνεχίζει να επεκτείνεται, αυτό αφήνει μικρά περιθώρια για τους παραδοσιακούς τρόπους ζωής που βρίσκονται ενώπιον αυτών των δυνάμεων. Και όπως βλέπουμε τις δυστυχώς μάταιες προσπάθειες των αυτοχθόνων φυλών της Βραζιλίας να αγωνίζονται να διατηρήσουν τον τρόπο ζωής τους ενάντια στους ξένους φορείς, υπάρχει πολύ μικρή διακοπή σε αυτή την τάση.

Πράγματι, ένα από τα σημαντικά ζητήματα της εποχής μας πρέπει να είναι η διατήρηση των περιφερειακών πολιτισμών και φυσικά, της ανθρώπινης βιοποικιλότητας. Έχοντας επισκεφθεί κοινότητες των Ρώσων Παλιών Πιστών στην Αλάσκα και χωριά με πλίνθινες φάρμες στο Μεξικό, έγινα μάρτυρας των επιπτώσεων της νεωτερικότητας σε αυτές τις κοινότητες από πρώτο χέρι. Οι παλιές γενιές παρέμειναν, ενώ τα νεότερα μέλη έφυγαν με αυξανόμενους αριθμούς για τις μητροπολιτικές περιοχές, διψώντας για όλες τις ανέσεις της ζωής στην πόλη. Παρόμοιες ιστορίες μπορούν να ειπωθούν για τις φυλές Sami στην ανώτερη Σκανδιναβία, τους νομάδες της στέπας της Μογγολίας, και αμέτρητους άλλους. Ένα κενό παρουσιάζεται και οι πρώην ανεξάρτητοι άνδρες γρήγορα μαθαίνουν να ξεχνούν πώς να συντηρήσουν τον εαυτό τους. Στις πόλεις, η διαβεβαίωση ότι τις βασικές μας ανάγκες θα μας τις καλύψει κάποιος άλλος, ότι υπάρχει ένα θεσμικό όργανο κάπου για να δώσει τις μάχες τις δικές σας για χάρη σας, ότι η ανάγκη για αυτάρκεια είναι ξεπερασμένη σημαίνει ότι το μοντέρνο άτομο μπορεί να απασχολείται με τις πιο ασήμαντες και ιδιοτελείς εργασίες χωρίς να λαμβάνει υπόψη του τους απογόνους του ή τον γειτόνους του. 

Παιδιά παίζουν. Τότε και τώρα

Στην σημερινή γενιά, που συχνά λέγεται ότι είναι η πιο αδύναμη μέχρι τώρα, και στις πολιτισμένες χώρες, έχει γίνει εξ ολοκλήρου αποδεκτό να κάθεται κάποιος μέσα στο σπίτι του χωρίς να φεύγει και να επιδίδεται στην μια αυτοκαταστροφική ευχαρίστηση ή στην άλλη. Οι Ιάπωνες το έχουν ονομαστεί αυτό «Hikikomori» και πολλοί θρηνούν για τη διστακτικότητα δημιουργίας σημαντικών κοινωνικών συνδέσεων ως την βασική αιτία για την πτώση των γεννήσεων της χώρας. Είναι άραγε απορίας άξιο, με τον  ατομικισμό να έχει γίνει κοινός σε όλο τον κόσμο, ότι οι παραδόσεις πεθαίνουν;

Οι παραδοσιακές κοινωνίες υπήρχαν στη βάση των διασυνδεδεμένων ατόμων με σημαντικούς ρόλους (φυλή), και ήταν αυτό ο ακρογωνιαίος λίθος τους. Ακριβώς όπως η σχέση μεταξύ δύο ατόμων θα δημιουργήσει κοινές ‘πλάκες’ και κοινές αξίες, το ίδιο κάνουν οι παραδοσιακές κοινωνίες με τις παραδόσεις, αν και σε πολύ βαθύτερο επίπεδο. Η σύγχρονη παρουσίαση της οικονομικής ιστορίας του κόσμου απεικονίζει μια σταδιακή επέκταση του γενικού πλούτου και μια αύξηση της ωφελιμότητας των πόρων από την Ευρώπη (ή μάλλον την Δύση) και μετά από τον υπόλοιπο κόσμο. Αυτοί οι οριστικοί αιώνες έχουν εξασφαλίσει ότι η διαδικασία της οικονομικής παγκοσμιοποίησης είναι σχεδόν αναπόφευκτη σήμερα και κάποια επαρκής αντίπαλη ιδεολογία δεν έχει ακόμη πάει την μορφή της. Η επιρροή αυτής της ιστορικής διαδικασίας σημαίνει ότι οι πολιτικές εκτιμήσεις γίνονται τώρα αυστηρά στο πλαίσιο του οικονομικού οφέλους σε συγκεκριμένα συμφέροντα (δηλαδή η σκέψη στο κέρδος). Παρά τα όσα ορισμένοι μπορεί ανόητα να υποθέσουν, αυτό δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί και, στην πραγματικότητα, συνεχίζει να εξαπλώνεται. Για να συμμετάσχει κάποιος στο παγκόσμιο οικονομικό παιχνίδι απαιτεί ένα ορισμένο βαθμό συμμόρφωσης, όπως όταν οι χώρες εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν το δικό τους συγκεκριμένο νόμισμα σε αντάλλαγμα με την ευκαιρία να συμμετάσχουν σε μια οικονομική ζώνη ή σε επιφανειακά θέματα, όπως οι μετα-αυτοκρατορικοί Ιάπωνες απέρριψαν τις παραδοσιακές τους ενδυμασίες με αντάλλαγμα τα made in Δύση κοστούμια και γραβάτες προς το συμφέρον της διεξαγωγής επιχειρήσεων με άλλους ανθρώπους που φορούσαν επίσης κοστούμια και γραβάτες. Σκεφτείτε, επίσης, πόσες βιομηχανίες μικρών πόλεων έχουν καταστραφεί από τη βίαιη επέκταση του «ελεύθερου εμπορίου», που πλασάρεται για το γενικό πληθυσμό από μια επίλεκτη ομάδα λίγων για το όφελος των λίγων.

Ωστόσο, υπάρχει διέξοδος. Οι φιλοδοξίες των πολιτικών να αναδημιουργήσουν τους ανθρώπους που υποτίθεται ότι υπηρετούν, για να γίνουν πιο “international” ή “globally-minded” ("να σκέφτονται παγκόσμια"), αποξενώνοντας τους έτσι από τις δικές τους πατρίδες, σημαίνει ότι η αντίδραση είναι σχεδόν βέβαιη. Το έχουμε ήδη δει αυτό σε πρωτοσέλιδα που «καυτηριάζουν» την άνοδο του εθνικισμού στην Ευρώπη ή «προειδοποιούν» για τον κίνδυνο που υπάρχει κάποιος να διατηρήσει την ταυτότητά του. Τα media χλευάζουν αυτά τα εκκολαπτόμενα λαϊκού προσανατολισμού κινήματα, φωνάζοντας για "φασισμό" ή κάποια ψεύτικα προσωνύμια, αλλά στην πραγματικότητα, αυτή η αλλαγή που έρχεται είναι πολύ πιο επικίνδυνη από τον απλό κορπορατισμό. Αυτό απαιτεί μια παγκόσμια αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο ολόκληρη η διεθνής οικονομία θα πρέπει να εξετασθεί. Σε άλλες χώρες, η κατάσταση είναι ακόμη ελαφρώς χειρότερη, καθώς σχεδόν δεν γίνεται μνεία της επιταχυνόμενης διάβρωσης των παραδοσιακών κοινωνιών έξω από τη Δύση, η δύσκολη θέση τους ευτελίζεται, όπως στην Ευρώπη. Τώρα, όμως, πρέπει να τεθεί το πιο σημαντικό ερώτημα : Πρέπει ολόκληρος ο κόσμος να παγκοσμιοποιηθεί; Υπάρχει καμιά απαίτηση να υπάρχει μια καφετέρια και ένα εμπορικό κέντρο σε κάθε γωνιά της κάθε περιοχής; Χρειάζεται μήπως ο καθένας να χάνεις τις ώρες του σε μια καρέκλα κοιτάζοντας σε μια οθόνη για ολόκληρη την ζωή τους; Είναι πιο σημαντικό να γνωρίζουμε κάποιον διάσημο, από την άλλη πλευρά του κόσμου ή τον γείτονά μας; Η υπόσχεση των φαινομενικά καλοπροαίρετων ΜΚΟ και ιδρυμάτων που αγωνίζονται να "αναπτύξουν" το υπόλοιπο της γης εκτός του πρώτου κόσμου φέρνει μαζί της μια ολέθρια αίσθηση ηθικής αυτο-υπηρεσίας, όχι πολύ διαφορετική από τις προσπάθειες να εξευρωπαϊστούν οι γηγενείς πληθυσμοί της Αμερικής με ευρωπαϊκά κοστούμια και μαθήματα αγγλικής γλώσσας. Ποιο είναι το νόημα της ύπαρξης, όταν όλοι οι άλλοι ζουν ακριβώς το ίδιο όπως εσείς; Το να αποδεχτείς την παγκοσμιοποίηση σημαίνει να γίνεις να αντικαταστάσιμος και εκείνοι στην Ευρώπη που χάνουν τις προγονικές συναλλαγές τους με φθηνές εισαγωγές ή τα προς το ζην για τους μετανάστες που εργάζονται για λίγα φράγκα το καταλαβαίνουν αυτό πολύ καλά. Η μετάβαση σε μια πλήρως παγκοσμιοποιημένη οικονομία, αυτό που έχει συμβεί μόνο μέσα στις τελευταίες δεκαετίες, οφείλει πολλά σε αυτή την κατάσταση. Όπως ο καθηγητής William I. Robinson γράφει σε σχέση μετις οικονομίες της Κεντρικής Αμερικής:

"Η παγκοσμιοποίηση έχει όλο και περισσότερο διαβρώσει αυτά τα εθνικά σύνορα και έχει καταστήσει δομικά αδύνατο για μεμονωμένα έθνη να διατηρήσουν ανεξάρτητες, ή ακόμη και αυτόνομες, οικονομίες, πολιτικές και κοινωνικές δομές. Ένα βασικό χαρακτηριστικό της σημερινής εποχής είναι το ξεπέρασμα του έθνους-κράτους ως την οργανωτική αρχή του καπιταλισμού".

Έτσι, πώς μπορεί κανείς να συμβιβάσει την αναπόφευκτη διασύνδεση των ανθρώπων με τη διατήρηση των ειδικών περιφερειακών πολιτισμών; Αυτό δεν θα προκύψει μέσα από κάποιες ευνοϊκές εκλογικές νίκες ή ακόμα από μια βίαιη εξέγερση. Αυτό απαιτεί μια ψυχική αναδιάρθρωση για το τι σημαίνει να ζει κανείς στο σύγχρονο κόσμο. Αυτό σημαίνει ότι η περιφερειακή ταυτότητα θα πρέπει να υποστηριχθεί, και όχι μόνο με επιφανειακές τρόπους, αλλά με άμεσο όφελος για τον ίδιο τον λαό κάποιου, είτε πρόκειται για την οικογένεια, την φυλή, την πόλη, το έθνος, και ούτω καθεξής, με τα άτομα να καθοδηγούν σε μια επιστροφή προς ένα πιο αληθινό και έντιμο τρόπο ζωής. Η διασυνδεδεμένη παγκόσμια οικονομία μας έχει δείξει ότι μόλις μια πλευρά πέσει, το υπόλοιπο του σώματος πέφτει μαζί τουt.

Μερικοί άνθρωποι με αντι-καταναλωτικό μυαλό καταλαβαίνουν τώρα τις αρνητικές επιπτώσεις αυτής της παγκόσμιας οικονομίας για το πώς οι άνθρωποι ζουν και υπάρχουν σε αυτή τη γη, και ανησυχούν για τις περιβαλλοντικές βλάβες που φέρνει, καθώς και για το ότι οι συχνά δυσμενείς οικονομικές συνθήκες ωφελούν ένα έθνος εις βάρος του άλλου. Όμως, ως έχει, δύσκολα ένας από αυτούς θα συνδέσει αυτή την τάση προς τη μείωση των ξεχωριστών πολιτισμών και την επιδίωξη της διατήρησής τους μέσα στους επόμενους αιώνες. Είναι δικαιολογημένο ωστόσο, καθώς πολλοί άνθρωποι, ιδιαίτερα στη Βόρεια Αμερική, έχουν ζήσει γενεές επί γενεών, χωρίς καμία απολύτως σχέση με την αρχική τους ιστορική/πολιτιστική κληρονομιά. Ως εκ τούτου, οι άνθρωποι του σύγχρονου κόσμου δεν έχουν καμία αίσθηση του ανήκειν. Η αντιστροφή της παγκόσμιας φιλελεύθερης τάξης δεν θα σημαίνει από μόνη της ειρήνη. Δεν σημαίνει ότι οι διαφορές μεταξύ των λαών θα πάψουν ή ότι οι πολιτισμοί θα ευδοκιμήσουν ξαφνικά και θα γίνουν τα βασίλεια των υπερανθρώπων, αλλά σημαίνει ότι οι διαφορές θα υπάρχουν και ότι κάποια ευρύτητα μυαλού θα παραμείνει μεταξύ των ανθρώπων. Ομοίως, τίποτα δεν εγγυάται ότι ο πολιτισμός ενός έθνους ή μιας εθνότητας θα είναι ο ίδιος όπως στο χρόνο εκατό χρόνια . Ωστόσο, αυτό είναι ουσιαστικά το σημείο - ότι υπάρχει περιθώριο για τους επιμέρους λαούς να αναπτυχθούν και να προοδεύσουν. Αν η «διαφορετικότητα» είναι τόσο αξιόλογη όπως ισχυρίζονται μερικοί, τότε η έννοια μιας βιομηχανοποιημένης "αδελφότητας του ανθρώπου" θα έπρεπε να είναι κάτι δυσφημιστικό.

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ / Πηγή