Ο Φινλανδός καθηγητής Tatu Vanhanen έχει «άσχημα νέα» για τους οπαδούς του πολυπολιτισμού.
Άρθρο του Γιάννη Κολοβού*
Μία σημαντική μελέτη περί των εθνοτικών συγκρούσεων στις σύγχρονες κοινωνίες διενεργήθηκε από τον καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου του Ελσίνκι Tatu Vanhanen. («Ethnic conflicts explained by ethnic nepotism» του Tatu Vanhanen).
Η μελέτη του Vanhanen κάλυψε 148 σύγχρονα κράτη με πληθυσμό άνω του ενός εκατομμυρίου κατά την περίοδο 1990-1996 και το κεντρικό της επιχείρημα ήταν ότι «ένα σημαντικό τμήμα της οικουμενικότητας των εθνοτικών συγκρούσεων μπορεί να εξηγηθεί από την εξελιχθείσα προδιάθεση των ανθρώπων προς την εθνοτική οικογενειοκρατία (ethnic nepotism) η οποία θεωρείται ως μία προέκταση της οικογενειοκρατίας. Τα μέλη μίας εθνοτικής ομάδας τείνουν να δείχνουν προτίμηση προς τα μέλη της ομάδας τους σε σύγκριση με τα μη-μέλη γιατί σχετίζονται πιο στενά με τα μέλη της ομάδας τους παρά με τους ξένους. Αυτή η διάθεση να δείχνεται προτίμηση προς τους συγγενείς σε σύγκριση με τους μη συγγενείς αποκτά σημασία στην κοινωνική ζωή και στην πολιτική όταν άνθρωποι και ομάδες ανθρώπων πρέπει να ανταγωνιστούν για περιορισμένους πόρους».
Σύμφωνα με τον Vanhanen «οι συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ εθνοτικών ομάδων είναι αναπόφευκτες γιατί οι εθνοτικές ομάδες είναι ομάδες γενετικής συγγένειας και γιατί ο αγώνας της ύπαρξης αφορά την επιβίωση των γονιδίων μας μέσω των απογόνων μας και αυτών των συγγενών μας. Γι’ αυτό ήταν λογικό να συμμαχούν οι συγγενείς σε πολιτικούς και άλλους αγώνες για περιορισμένους πόρους και για επιβίωση. Η συμπεριφορική μας προδιάθεση προς την εθνοτική οικογενειοκρατία εξελίχθηκε από τον αγώνα για την ύπαρξη γιατί ήταν λογική και χρήσιμη. Είναι εύλογο να υποθέσουμε ότι την εθνοτική οικογενειοκρατία την συμμερίζονται εξίσου και όλοι οι ανθρώπινοι πληθυσμοί».
Το θεωρητικό αυτό επιχείρημα του Vanhanen αποκρυσταλλώθηκε σε τρεις βασικές υποθέσεις στις οποίες απάντησε η έρευνά του:
* σημαντικές εθνοτικές διαιρέσεις τείνουν να οδηγήσουν σε συγκρούσεις εθνοτικών συμφερόντων σε όλες τις κοινωνίες,
* όσο πιο εθνοτικά διαιρεμένη είναι μία κοινωνία, τόσο οι πολιτικές και άλλες συγκρούσεις συμφερόντων τείνουν να διαχέονται με βάση τις εθνοτικές διαιρέσεις, και
* πολιτικοί θεσμοί που βασίζονται στις αρχές της ισόρροπης αμοιβαιότητας θα είναι περισσότερο προσαρμοσμένοι στο να αμβλύνουν εθνοτικές συγκρούσεις σε σύγκριση με θεσμούς προκατειλημμένους να δείχνουν προτίμηση σε κάποιους και να κάνουν διακρίσεις σε βάρος κάποιων άλλων εθνοτικών ομάδων.
Από την έρευνα του Vanhanen εξήχθη ότι - αναφορικά με την πρώτη υπόθεση - «εθνοτικές συγκρούσεις έχουν προκύψει σχεδόν σε όλες τις εθνοτικά διαιρεμένες κοινωνίες, πράγμα που υπονοεί ότι πρόκειται για ένα οικουμενικό ανθρώπινο φαινόμενο. Παντού στις εθνοτικά διαιρεμένες κοινωνίες οι άνθρωποι που ανήκαν στην ίδια εθνοτική ομάδα έτειναν να ευθυγραμμίζονται με τους συγγενείς τους στις συγκρούσεις κοινωνικού και πολιτικού συμφέροντος. Έφθασα στο συμπέρασμα ότι η εθνοτική οικογενειοκρατία παρέχει την υπέρτατη εξελικτική εξήγηση για την οικουμενικότητα των εθνοτικών συγκρούσεων. Είναι δύσκολο να φανταστούμε κάποια πολιτισμική εξήγηση για την εμφάνιση εθνοτικών συγκρούσεων σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες».
Αναφορικά με την δεύτερη υπόθεση ότι ο βαθμός εθνοτικών συγκρούσεων εξαρτάται από τον βαθμό εθνοτικής ανομοιογένειας «τα αποτελέσματα της ανάλυσης των συσχετίσεων δείχνουν ότι ο βαθμός εθνοτικής ετερογένειας [η ύπαρξη φυλετικών, εθνοτικών, γλωσσικών, θρησκευτικών διαφορών] εξηγούσε στατιστικά το 53% της μεταβολής του βαθμού των εθνοτικών συγκρούσεων στην ομάδα σύγκρισης των 148 χωρών την περίοδο 1990-1996. Στην μεγαλύτερη ομάδα σύγκρισης των 183 χωρών, η οποία περιλάμβανε επίσης 35 χώρες με λιγότερο από ένα εκατομμύριο κατοίκους, το επεξηγούμενο τμήμα της μεταβολής των εθνοτικών συγκρούσεων ήταν 55%.
Το τμήμα της επεξηγούμενης μεταβολής είναι πολύ υψηλό. Τα αποτελέσματα αυτά συνεπάγονται ότι η εθνοτική οικογενειοκρατία όχι μόνο οδηγεί στην ανάδυση εθνοτικών συγκρούσεων αλλά επίσης εξηγεί ένα σημαντικό τμήμα της μεταβολής στον βαθμό των εθνοτικών συγκρούσεων. Είναι αξιοσημείωτο ότι η τάση της συσχέτισης είναι η ίδια και στις τέσσερις υποομάδες των Ηπείρων, παρ’ όλο που η ισχύς της συσχέτισης ποικίλλει. Η περιφερειακή σταθερότητα των συσχετίσεων υποστηρίζει την υπόθεση περί οικουμενικότητας αυτής της σχέσεως.
Το ερώτημα δεν αφορά κάποιο γεωγραφικά ή πολιτισμικά περιορισμένο φαινόμενο. Στις εθνοτικές συγκρούσεις, οι άνθρωποι φαίνεται να ακολουθούν μία παρόμοια τάση συμπεριφοράς σε όλα τα υπάρχοντα πολιτισμικά και πολιτιστικά όρια και όρια οικονομικής ανάπτυξης. Όσο περισσότερο ο πληθυσμός διαιρείται σε ξεχωριστές εθνοτικές ομάδες, τόσο περισσότερο εκείνες φαίνονται στις συγκρούσεις συμφερόντων να οργανώνονται με βάση τις εθνοτικές γραμμές και τόσο περισσότερο τείνουν να καταφεύγουν στην βία στις εθνοτικές συγκρούσεις».
Και συνεχίζει ο Vanhanen: «παρ’ όλ’ αυτά, το ανεξήγητο τμήμα της μεταβολής στις εθνοτικές συγκρούσεις ήταν σχεδόν το μισό (47%). Αυτό σημαίνει ότι η μεταβολή στον βαθμό των εθνοτικών συγκρούσεων δεν εξαρτάται μόνο από τον βαθμό εθνοτικής ετερογένειας αλλά επίσης και σε ποικίλους άλλους παράγοντες. Δεν υποθέτω ούτε ισχυρίζομαι ότι η εθνοτική οικογενειοκρατία είναι ο μόνος παράγων που επηρεάζει την μεταβολή των εθνοτικών συγκρούσεων. Υποθέτω μόνον ότι η εθνοτική οικογενειοκρατία είναι η πιο σημαντική σταθερά και πιθανότατα ο πιο σημαντικός επεξηγηματικός λόγος. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης των συσχετίσεων υποστηρίζουν αυτήν την υπόθεση».
Επιπλέον, η έρευνα του Vanhanen, προς δυστυχία των μεταμοντερνιστών και των οπαδών της πολυπολιτισμικότητας, έδειξε ότι «η δημοκρατία ως τέτοια δεν φαίνεται να επαρκεί για να αποτρέψει τις εθνοτικές συγκρούσεις, παρ’ όλο που είναι πιθανόν ότι η δημοκρατία βοηθά αυτές να θεσμοποιηθούν».
Επιπλέον, τα ευρήματα της έρευνας του Vanhanen δεν υποστήριξαν την υπόθεση ότι ο κοινοβουλευτισμός, το αναλογικό εκλογικό σύστημα και η συναινετική δημοκρατία οδηγούν σε χαμηλότερα επίπεδα εθνοτικών συγκρούσεων. Ομοίως, τα ευρήματα έδειξαν ότι «οι πλούσιες και πολύ ανεπτυγμένες χώρες φαίνεται να είναι σχεδόν το ίδιο ευάλωτες στις εθνοτικές συγκρούσεις όσο και οι φτωχές και παραδοσιακές κοινωνίες. Σύμφωνα με την ερμηνεία μου, αυτό οφείλεται στο ότι όλοι οι ανθρώπινοι πληθυσμοί μοιράζονται την ίδια εξελιχθείσα προδιάθεση για εθνοτική οικογενειοκρατία.
Η ανάλυση των εναλλακτικών επεξηγηματικών μεταβλητών υποστηρίζει, εμμέσως, το κεντρικό επιχείρημα αυτής της μελέτης, σύμφωνα με το οποίο η εξελιχθείσα ανθρώπινη προδιάθεση προς εθνοτική οικογενειοκρατία παρέχει την καλύτερη και πιο οικουμενική εξήγηση για την εμφάνιση εθνοτικών συγκρούσεων σε όλες τις εθνοτικά διαιρεμένες κοινωνίες και επίσης για την μεταβολή στην έκταση και ένταση των εθνοτικών συγκρούσεων. Επιπλέον, λόγω του ότι οι ρίζες των εθνοτικών συγκρούσεων φαίνεται να βρίσκονται στην ανθρώπινη φύση, δεν υπάρχει εύκολος τρόπος να αποφευχθούν».
Μάλιστα ο Vanhanen τονίζει ότι «οι παρατηρήσεις στις Ευρωπαϊκές χώρες καταδεικνύουν ότι ένα υψηλό επίπεδο κοινωνικοοικονομικης ανάπτυξης και εκβιομηχάνισης δεν εξαλείφει τις εκφράσεις εθνοτικής οικογενειοκρατίας, παρ’ όλο που φαίνεται να είναι ευκολότερο να θεσμοποιηθούν οι εθνοτικές συγκρούσεις σε κοινωνικοοικονομικά πολύ ανεπτυγμένες χώρες παρά σε λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες. Στην Δυτική Ευρώπη, όπου οι γηγενείς πληθυσμοί είναι σχετικά εθνοτικά ομοιογενείς, οι βασικές εθνοτικές συγκρούσεις λαμβάνουν χώρα μεταξύ των γηγενών και των μη-Ευρωπαίων μεταναστών. Καθώς η πίεση της μετανάστευσης από φτωχά μέρη του κόσμου στην Δυτική Ευρώπη αυξάνεται συνεχώς, είναι λογικό να αναμένουμε ότι αυτές οι συγκρούσεις θα αυξηθούν παρά θα μειωθούν στο μέλλον».
Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Vanhanen «είναι πιο εύκολο να δημιουργηθούν αρμονικές κοινωνικές σχέσεις σε εθνοτικά ομοιογενείς κοινωνίες παρά σε εθνοτικά διαιρεμένες γιατί οι άνθρωποι βοηθούν περισσότερο τους άλλους στις εθνοτικά ομοιογενείς κοινωνίες».
Η επικρατούσα κοσμοθεωρία της πολυπολιτισμικότητας - η οποία έχει πάρει την μορφή θρησκευτικής πίστης - προωθεί την ουτοπική θεωρία ότι παρά τις διαφορές σε πολιτισμό, γλώσσα, εθνότητα οι άνθρωποι μπορούν να συνυπάρξουν ειρηνικά χωρίς να ληφθούν υπ’ όψιν άλλες παράμετροι (π.χ. πληθυσμιακά μεγέθη, πολιτισμική εγγύτητα κλπ).
Όλα αυτά βέβαια στην θεωρία, αδιαφορώντας για το ότι στην πράξη αυτά έχουν καταρρεύσει.
Και η επικρατούσα αυτή κοσμοθεωρία προσπαθεί να καταπνίξει κάθε αντίθετη φωνή και να παρουσιάσει περίπου ως ανθρώπους ηθικά υπολειπόμενους όσους καταδεικνύουν την αδυναμία πρακτικής εφαρμογής των πολυπολιτισμικών θεωριών αυτών των διανοούμενων, καθηγητών, πολιτικών, κληρικών κλπ που σχεδιάζουν επί χάρτου την – κατά την άποψή τους – «καλύτερη» κοινωνία. Όμως όλα αυτά είναι ευσεβείς πόθοι γιατί αυτό που ο Vanhanen αποκαλεί «εθνοτική οικογενειοκρατία» δεν αλλάζει. Και δεν αλλάζει γιατί είναι μέσα στην ανθρώπινη φύση...
Πηγή: Η μελέτη αυτή εκδόθηκε σε βιβλίο: Vanhanen Tatu “Ethnic Conflicts explained by Ethnic Nepotism”, Research in Biopolitics, vol. 7, 1999, Stamford, Connecticut, JAI Press. Τα σημαντικότερα ευρήματά της δημοσιεύθηκαν και σε επιστημονικό περιοδικό: Vanhanen Tatu “Domestic Ethnic Conflict and Ethnic Nepotism: a Comparative Analysis”, Journal of Peace Research, 1999, vol. 36, no. 1, pp. 55-73.
* Ο Γιάννης Κολοβός είναι επικοινωνιολόγος. Το τελευταίο του βιβλίο έχει τίτλο «Το τέλος μίας ουτοπίας: η κατάρρευση των πολυπολιτισμικών κοινωνιών στην Δυτική Ευρώπη» και κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Πελασγός.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο τεύχος 13 (Σεπτέμβριος 2008) του μηνιαίου περιοδικού Patria.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου